Dictators en potentaten kunnen eind september in New York met gerust gemoed hun handtekening plaatsen onder de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Hun funeste rol in de onderontwikkeling van hun landen en in de achterstelling en armoede van talloze mensen komt niet in beeld. En dus zullen mensen blijven vluchten en migreren omdat ze niet kunnen hopen thuis menswaardig te leven.
‘Historisch’, ‘universeel’, ‘diepgaand’, de opvolger van de millenniumdoelen schuwt de grote woorden niet. Toegegeven, de duurzame ontwikkelingsdoelen vormen een verbetering… maar dan vooral omdat de millenniumverklaring een absoluut dieptepunt vormt. Wie bijvoorbeeld het doel uit 2000 om in 2015 ‘honger en extreme armoede te willen halveren’ vergelijkt met de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948 kan niet anders dan een opvallende achteruitgang in menselijke ambities vaststellen.
In hele verklaring staan slechts één maal democratie en rechtsstaat
Dan is de nieuwe ambitie om in 2030 armoede in alle vormen en honger te willen beëindigen inderdaad heel anders. Maar opnieuw, 15 jaar later speelt er ook bij de duurzame ontwikkelingsdoelen een sterk gebrek aan aandacht voor de werkelijke oorzaken van onderontwikkeling en voor wat er echt moet gebeuren om de ambities waar te maken.
Want wat valt op bij het lezen van Onze wereld transformeren: agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling zoals de verklaring voluit heet? Die telt maar liefst 29 pagina’s en slechts één keer valt het woord democratie; al even uniek is het begrip rechtsstaat gebruikt. En ze zijn niet te vinden onder de doelen, wel in de missie (paragraaf 9) in volgende passage: ‘We stellen ons een wereld voor waarin democratie, goed bestuur en de rechtsstaat (…) essentieel zijn voor duurzame ontwikkeling.’
Daarmee is de belangrijkste hefboom voor de realisering van de duurzame ontwikkelingsdoelen feitelijk weggemoffeld… laat staan dat democratie en rechtsstaat zelf als doelen zouden zijn geformuleerd.
Politieke en economische democratie hebben elkaar nodig
Doodjammer, want waar de democratie en de rechtsstaat afwezig blijven, is er amper of geen vruchtbare wisselwerking met de economie mogelijk die duurzaamheid bevordert. Er kan geen sprake zijn van ontwikkeling die iedereen het recht geeft om welvaart te creëren, vergeet een democratiserende economie die uitbuiting tegengaat en de voortgebrachte welvaart ook voldoende goed weet te verspreiden onder de volledige bevolking.
Amper te geloven, maar in de 21ste eeuw
voert Oezbekistan opnieuw kinderarbeid in
De trieste voorbeelden zijn te rapen van Centraal-Amerika tot de Andes, bedroevend veel in Afrika en in het Midden-Oosten. Maar ook in Europa met Rusland, en zeker ook in Azië. Markant is Oezbekistan waar in de 21ste eeuw opnieuw de kinderarbeid is ingevoerd voor de katoenpluk, een activiteit die volledig in handen is van de president en zijn kliek.
Zoveel is zeker, politieke democratie en economische zeggenschap moeten hand in hand gaan en elkaar versterken om duurzame ontwikkeling voort te brengen.
De vloek van oligarchieën
Indien u zou opmerken dat er soms toch een toenemende welvaartsproductie mogelijk is in manke democratieën, zelfs in dictaturen, heeft u gelijk. Maar hoe lang en hoe duurzaam? En nooit zonder uitbuiting in het voordeel van elites die de welvaart inpikken zonder enige contestatie want zij monopoliseren ook de politieke macht.
Uiteindelijk zien we in oligarchieën en hele dictaturen, of ze nu extreemlinks of extreemrechts zijn, schurkenstaat of compleet falende staat, uiteindelijk ook de economie onderuitgaan: Haïti, Zimbabwe, Noord-Korea, Somalië, Syrië, vult u zelf maar aan. In verreweg de meeste landen waar mensen weinig of geen van hun rechten kunnen doen gelden, blijft een welvaartsstaat waarin de grote meerderheid goed kan leven een onbereikbare droom.
Onrechtvaardige mondiale verhoudingen blijven van tel
Valt er niet op te werpen dat achterblijvende welvaart en onderontwikkeling mee te wijten zijn aan de ondergeschikte en onrechtvaardige economische verhoudingen met de dominante economieën? Dat speelt zeker een rol, oligarchieën zijn bereid tot het vertrappelen van alle rechten en belangen van hun burgers en alles van waarde te versjacheren aan vooral grote internationale concerns als zij daar zelf rijker en machtiger door worden, of blijven… en die concerns vragen niet beter.
Meer nog, zelfs een groot land als Brazilië waar democratie al jaren in opmars is, heeft moeite om zich geen heel ongelijkwaardige handelsrelatie met China te laten opdringen.
Een al te eenzijdige centrum-periferie benadering kan echter niet verklaren waarom bijvoorbeeld Japan, Zuid-Korea en ja, ook China en Brazilië, er vanuit een volkomen underdog positie wel in slaagden om hun welvaartsmachines in gang te trekken. Dat zij hun economieën in handen wisten te nemen en minstens deels te democratiseren, en een aantal vervolgens ook politiek democratiseerden, is een veel sterkere verklaring voor de groeiende welvaart die hun bevolkingen wisten te verwerven. Het is trouwens afwachten hoe China het gebrek aan politieke democratie zal verteren, een klip die de Sovjetunie economisch nooit wist te ronden.
Dictators en potentaten overal weg in 2030… dat staat er niet te lezen
Zijn die begrippen democratie en rechtsstaat, zo immens cruciaal voor duurzame ontwikkeling, dan helemaal afwezig in de nieuwe VN-verklaring? Neen, ze zijn omzwachteld terug te vinden onder doelstelling 10 over het verminderen van de ongelijkheid. In 10.2 lezen we dat de ‘sociale, economische en politieke inclusie’ moet worden bevorderd… Een goed en welwillend verstaander kan daaruit het belang van democratie en rechtsstaat voor zowel samenleving als economie begrijpen.
Maar allerminst valt hier éénduidig te lezen dat dictators en potentaten tegen 2030 overal het veld moeten hebben geruimd, en dat uitbuitende economische structuren, zowel binnenlandse als internationale, moeten worden ingeruild voor een economie die mensen veel meer kansen geeft op het creëren en het verwerven van welvaart.
De financieel-economische elites noch de dictators van deze wereld zullen hier wakker van liggen. Die laatste zullen in alle gemoedsrust zelfs mee ondertekenen. Het is zeker niet deze verklaring die hun toekomst bedreigt. Ze hoeven niet bang te zijn dat de VN en de ‘grote’ internationale politiek de machtsposities aantast waarmee ze hun samenlevingen kunnen uitbuiten en onder de knoet houden.
Nu al is zeker dat we de ontwikkelingsdoelen in 2030 niet halen
Zo staat vast dat een paar miljard wereldburgers zich langdurig verhinderd weten om voor zichzelf duurzame welvaart te creëren, en evenzeer om het recht daarop democratisch af te dwingen. En dus is het nu al zeker dat de wereld haar door de Verenigde Naties uitgewerkte ontwikkelingsdoelen voor 2030 niet zal halen… en ook waar vele vluchtelingen en migranten vandaan zullen blijven komen.
Dirk Barrez, 31 augustus 2015
Lees ook Pala artikel Agenda 2030 van VN - duurzame ontwikkelingsdoelen
Lees ook Pala artikel Een land dat kinderarbeid invoerde in de 21ste-eeuw, Oezbekistan
Pala woordenboek – duurzame ontwikkelingsdoelen
Klik hier voor Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development
Meer info over United Nations Sustainable Development Summit 2015
