Home

Het perfecte dilemma? Ofwel de planeet, ofwel de mensen?

HOE DUURZAAMHEID METEN? (4)

Heeft de mensheid zichzelf veroordeeld tot een afschuwelijk dilemma? Ofwel de planeet redden, ofwel de mensen redden? Neen dus, of toch niet noodzakelijk, er is een uitweg van rechtvaardige duurzaamheid mogelijk. Dit is de vierde bijdrage van de artikelreeks 'Hoe duurzaamheid meten', grotendeels gebaseerd op het boek Transitie.

Het perfecte dilemma?
Ofwel de planeet ofwel de mensen?

Intussen zijn we dus beland in een hoogst onaangename tweespalt. De huidige productiewijze van de mondiale welvaart scoort ecologisch donkerrood en is dus volstrekt onhoudbaar en ontoelaatbaar. Tegelijkertijd zijn enkele miljarden mensen veroordeeld tot een bestaan dat een aanfluiting is van talrijke mensenrechten, een al even volstrekt onhoudbare en onduldbare toestand.

Het verleidt sommigen tot het voorschotelen van een afschuwelijk dilemma: ofwel kiezen we voor sociale rechtvaardigheid en blazen we de planeet op door de productie van zoveel milieuvernietigende welvaart, ofwel opteren we om ecologisch duurzaam te werk te gaan en dumpen we miljarden mensen in armoede.

Dat lijkt het perfecte dilemma maar is het niet. Er is immers een uitweg als we voldoende welvaart voortbrengen op een duurzame wijze, en als we die welvaart voldoende weten te verdelen over alle mensen. Alleen zo kunnen zij hun rechtvaardige aanspraken die gestoeld zijn op de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, waarmaken.

Invoering aardegebruiksrecht is dringend

Een welkom en noodzakelijk concept voor rechtvaardige duurzaamheid is het aardegebruiksrecht. Het is nauw verwant met de begrippen ‘milieugebruiksruimte’, ‘ecologische voetafdruk’ of ook ‘Human Appropriation of Net Primary Productivity’. Die duiken meestal op bij transitiewetenschappers en pogen allemaal zo goed mogelijk de reële milieu-impact van het menselijke handelen te schatten.

Concreet zou het principe van het aardegebruiksrecht iedereen van bij de geboorte zijn of haar jaarlijkse ‘gebruiksrechten’ op de aarde toekennen, voor iedereen gelijke rechten. Iemand kan maar moeilijk beweren dat dit oneerlijk of onrechtvaardig zou zijn. Het milieugebruiksrecht van alle mensen samen mag de draagkracht van de aarde nooit overstijgen en moet voldoende ruimte laten voor de natuur en haar biodiversiteit.

De armste mensen en de armste samenlevingen verwerven in een overgangsfase extra gebruiksrechten. Die zijn mee gerechtvaardigd op basis van de ecologische schuldenlast die hun is opgedrongen, zoals we ontdekten in hoofdstuk 2. Zo zijn ze in staat hun welvaartsproductie snel en op de meest duurzame wijze te laten groeien om eindelijk menswaardig te kunnen leven.

Met de introductie van het aardegebruiksrecht krijgt de democratie daarenboven haar volle betekenis omdat het gelijkheidsbeginsel niet enkel politiek en economisch maar voortaan ook ecologisch van kracht is.

Van consuminderen, zelfbeperking en de economie van het genoeg

Voor zover we erin slagen welvaart te creëren binnen de ecologische grenzen en tegemoet te komen aan de rechtmatige aanspraken van alle mensen, vormen die grenzen en aanspraken geen dwingende context om te consuminderen. In alle gevallen waarbij we bijvoorbeeld onze mobiliteit baseren op een duurzame inzet van materialen en een efficiënt gebruik van hernieuwbare energie, kunnen we daar alvast gelukkig om zijn. Zover zijn we dan toch al geraakt, al kunnen we nog wel discussiëren over de zin van een overdaad aan mobiliteit.

Anders is het bijvoorbeeld met de vele vliegtuigreizen waaraan nogal wat mensen verslaafd geraakt zijn. Zolang die verplaatsingen manifest de ecologische grenzen overschrijden en onrechtvaardig zijn in hun klimaatgevolgen voor al onze medewereldburgers, het meest van al de armsten, is daar geen goede kant aan. De vliegtuiguitjes – een weekendje New York of Lissabon – zijn kenmerkend voor het steeds verder oprukkende economische model van het ‘nooit genoeg’. Steeds nieuwe behoeften voegen zich bij de oude. Wanneer er geen eind komt aan de behoeften, krijgt die economie haar volle betekenis.

De invoering van het aardegebruiksrecht zou zonder twijfel een drastische rem hierop plaatsen. Maar voorlopig zit dat recht er nog niet aan te komen. Met betrekking tot dergelijke zwaar milieubelastende en onrechtvaardige activiteiten zijn concepten als consuminderen, zelfbeperking en matiging handig om de maatschappelijke discussie te voeren. Ze herinneren eraan dat het menselijke geluk vanaf een redelijk welvaarts- en consumptieniveau niet langer stijgt, en zelfs begint te dalen wanneer de inkomensongelijkheid fel toeneemt. Ze wijzen erop dat er dus ook zoiets kan bestaan als de economie van het genoeg. Daar is meer dan voldoende reden voor. Behoeften hebben de onhoudbare neiging om nog sneller toe te nemen dan de welvaart, zeker in een omgeving waarin de ongelijkheid groot is. Het illustreert het belang van een uitspraak die Mahatma Gandhi deed: er is genoeg voor ieders behoefte maar niet voor ieders hebzucht.

Dirk Barrez

Deze vierde en laatste bijdrage in de artikelreeks Hoe duurzaamheid meten is gebaseerd op hoofdstuk 9 van het boek Transitie. Onze welvaart van morgen
Lees ook de andere bijdragen:
Hoe duurzaamheid meten 1 - Geen krommere meetlat dan het bruto nationaal product (bnp) 
Hoe duurzaamheid meten 2 - Welvaart en welzijn anders meten graag: IHD, ISEW en GPI
Hoe duurzaamheid meten 3 - En wat vertelt de ecologische voetafdruk?

Uw doordachte reacties zijn heel welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen.
We verwelkomen u graag als steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Schenk vrienden, familie, kennissen of collega’s een gratis abonnement, dan hoeven ze Pala nooit te missen. Gebruik daarvoor het geschenkabonneeformulierklik hier

Regio's: 

Lees ook