We werken om te leven
Werken moeten we bijna allemaal. En we doen dat in de eerste plaats om te leven. Want wie werkt, beschikt meteen over een inkomen. Waarmee niet is gezegd dat het ook groot genoeg zou zijn om fatsoenlijk van te leven, of dat de arbeidsomstandigheden goed zouden zijn. (1)
Door te werken produceren we de goederen en diensten waarnaar de samenleving vraagt, van wat we eten tot de digitale krant die we lezen, van trein, auto of fiets tot een deugddoende massage. Of we helpen die productie tot stand te komen, dat is de ondersteunende functie van administratie, en ook bijvoorbeeld van banken of verzekeringen.
Natuurlijk is dit nog iets te simpel. Want anderhalf miljard en meer mensen raken niet aan drinkbaar water terwijl dat toch voor iedereen levensnoodzakelijk is. Niet alles waar echt vraag naar is, wordt ook voortgebracht. Omgekeerd, dat de meeste Noord-Amerikanen rondrijden in halve slagschepen of kleine tanks die dubbel zo veel verbruiken als de auto's in Europa valt moeilijk toe te juichen. Niet alles wat wordt geproduceerd, is verstandig. We komen nog terug op die gekke kanten van onze economie.
________________
‘Door te werken creëren we welvaart, zowel individueel als collectief.'
______________
Eén vaststelling blijft hier voorop staan: het belang van arbeid om te leven, kunnen we bijna onmogelijk overschatten. Om het even of ze nu productontwikkelaar, metaalwerkster, zelfstandige landbouwer of lerares zijn, het zijn de werkende mensen die welvaart en inkomen creëren, vooreerst voor henzelf en hun nabestaanden.
Al even belangrijk is dat zij collectieve welvaart kunnen scheppen. Want via bijdragen voor sociale zekerheid en via belastingen - onder andere op inkomen en op verbruik, eigenlijk dus op het werk dat daar achter schuilt - verzamelen samenlevingen heel wat middelen. Volstrekt niet terzijde past hier de bemerking dat ook kapitaal zijn steentje moet bijdragen.
Met die middelen brengen we onze publieke goederen voort: wegen en andere infrastructuur, onderzoek, onderwijs en gezondheidszorg, politie en gerecht, voorzieningen voor sport en musea, noem maar op... We geven er ook vorm mee aan solidariteit: we financieren inkomensherverdeling, pensioenen voor wie vroeger hard heeft gewerkt, uitkeringen voor wie ziek is of ongewild werkloos...
Nu al kunnen we verklappen dat net de collectieve voorzieningen en de sociale zekerheid het geheim vormen achter het succes van de welvaartstaten in de wereld. Laten we direct ook opmerken dat de welvarende samenlevingen jammer genoeg nog altijd maar een minderheid vormen in de wereld.
Waarvoor werken zoal niet goed is: nog zoveel meer redenen om te werken
________________
‘Wel zie, hier de spoeltjes die hier in zitten, die heb ik nog gelijmd. En hier, oh, dat was fijn toen, dat chipkes solderen, maar mijn god, ook al was dat prullenwerk, echt waar, ook al was dat prullenwerk, maar dat was echt fijn hoor.' Carine Put, ex-werkneemster van Philips Hasselt, getuigt in de tv-reportage ‘Waar is het werk van Philips Hasselt naartoe?'.
_________________
We werken lang niet alleen voor het geld. Wie een job uitoefent, staat daar meestal weinig bij stil. Werklozen weten er beter van mee te spreken. Zij beseffen, dikwijls uit bittere ervaring, dat arbeid ook om andere, immateriële redenen heel belangrijk is. Laten we die eens onder de loep nemen.
Wij mensen leven ons uit in ons werk. Wie werkt, moet zijn of haar fysieke of psychische capaciteiten aanspreken en we hebben daar nood aan. We ervaren met andere woorden een sterke behoefte aan zelfrealisatie.
Er is ook de wil om te creëren, bij fruitkweker, timmerman of metselaar, bij designer, softwareontwikkelaar of journalist.
Niet te onderschatten is het belang van de waardering die we krijgen voor onze arbeidsprestaties. Nog altijd identificeren mensen zich sterk met hun werk, met hun bedrijf. Wie we zijn in de samenleving - onze maatschappelijke positie - hangt heel nauw samen met wat we professioneel doen. Dit verklaart waarom bedrijfssluitingen en je job verliezen zo nefast zijn. Zij maaien het gevoel van zelfwaarde weg. Bij wie dit overkomt, voelt het aan alsof het eigen leven aan stukken wordt gerukt. Het houvast van de vaste dagindeling valt weg. Er is geen echte reden om op te staan, of zo voelt het toch aan. Heel het levensritme is verstoord.
Van grote betekenis zijn ook alle sociale contacten die samengaan met werken, zowel binnen als buiten de werkplek. Zij vormen meer en meer onze sociale inbedding. Dat is zeker het geval wanneer in onze samenlevingen andere sociale netwerken zoals die van familie en buurt afbrokkelen.
Voor wie er aan zou twijfelen, mensen willen ook zinnig werk verrichten. Vooreerst vinden ze dat hun eigen werkzaamheden nuttig moeten zijn. En ten tweede hanteren werknemers dat criterium ook voor de organisatie waarin of waarvoor ze werken. Organisaties die daarin te kort schieten of falen, zullen eerder vroeg dan laat te maken krijgen met gedemotiveerde ‘medewerkers'.
Er is nog een reden die we niet mogen vergeten. We streven ernaar om als mens én als burger in grote mate onafhankelijk en zelfstandig te zijn. We willen aan het stuur van ons leven zitten en in alle vrijheid participeren in de samenleving en ons verenigen met anderen. Werk kan ons aan die zelfstandigheid helpen. Zelfstandigen, al wie een vrij beroep uitoefent en landbouwers zullen dit gevoel meest makkelijk herkennen.
Het zal sommigen misschien nog verbazen, maar mensen werken dus graag. Meer zelfs, ze hebben er behoefte aan. Want heel zeker is het zo dat het afpakken van werk of uitsluiten van werk hun psychische gezondheid ondermijnt en beschadigt. Er is eigenlijk geen sterker argument te bedenken waarom samenlevingen erover moeten waken dat er zinnig werk is voor iedereen.
Voor wat hoort wat: goede werkomstandigheden
Verreweg de meeste werkende mensen willen fier zijn op hun werk en zijn gemotiveerd om er het beste van te maken. Maar wie werkt, wil daarvoor wel wat in ruil. Naast de lonen zijn ook goede werkomstandigheden belangrijk. Om maar iets te zeggen, extreem lange arbeidsdagen, zes dagen in de week, een onmenselijk hoog werkritme, onvoorspelbare overuren, het komt meer voor dan velen denken maar kan echt niet meer door de beugel. Ieder mens verdient beter.
Recht op werk: van economische autonomie en democratie
_________________
‘Hoe kun je dat beweren? Je kan zelfs elke avond zien wat we gepresteerd hebben. Want elke dag opnieuw zorgen we bv. voor een degelijk en aantrekkelijk tv-journaal, stipt op tijd. Een werknemer van een publieke omroep reageert droog op de interviewuitspraak van de nieuwe baas dat er met vastbenoemden niet te werken valt.
_________________
Vastbenoemde professoren en de goeroes van de absolute vrije markt mogen dan wel zweren bij het einde van de vaste job, feit is dat miljarden mensen nood hebben aan een stabiel inkomen uit arbeid. Als het al niet vast werk is dat daarvoor zorgt, dan minstens de zekerheid om te kunnen werken. Wanneer we ons, om welke redenen ook, laten verleiden om de grote meerderheid van de mensen op actieve leeftijd over te leveren aan de allergrootste onzekerheid over hun werk en inkomen, pompen we onze samenlevingen boordevol contraproductieve onrust en ziekmakende stress.
_________________
Telkens opnieuw blijkt dat greep hebben op ons werk uiterst belangrijk is voor ons goede leven.
_________________
Want bij alle genoemde redenen om te werken blijkt telkens opnieuw dat greep hebben op ons werk uiterst belangrijk is voor ons goede leven.
Wie werkloos is of wordt of daar voortdurend voor moet vrezen, wie geen toegang kreeg tot goed onderwijs of zelfs nooit een school van binnen heeft gezien, wie enkel slecht betaalde jobs krijgt waarvan niet fatsoenlijk valt rond te komen, wie op 14 uitgeleverd is aan huisslavernij en een huwelijk waar de wil van de man wet is, wie zich twaalf tot veertien uur per dag kapot moet werken om de ratrace niet te verliezen, wie leegloopt van diarree, wie vol zit met wormen, te ziek om goed het land te kunnen bewerken, kortom wie arm (gemaakt) is - materieel, cultureel of geestelijk - die kan grotendeels fluiten naar goed betaald werk en een goede plek in de samenleving.
In al deze gevallen gaat het om een nijpend gebrek aan economische autonomie en democratie dat deze levensgrote problemen veroorzaakt. Het is deze afwezigheid van economische democratie die meebrengt dat mensen de greep op hun bestaan verliezen.
Daarom is het ook dat wij meester moeten zijn over ons werk. Daarom is het sociaal overleg waarin werknemersorganisaties samen met werkgevers en regering het sociaal-economisch leven vorm geven, zo belangrijk. Dit is de vorm van economische democratie die wij in de industriële wereld kennen, of gekend hebben. Dat heeft ertoe geleid dat het recht op fair betaald en zinnig werk in aanvaardbare arbeidsvoorwaarden een essentieel mensenrecht is.
Deze economische democratie kan en moet nog sterker vorm krijgen via inspraak, medebeheer, mede-eigendom, zelfbeheer, coöperatieve samenwerking, gezamenlijke eigendom van productiemiddelen en andere organisatievormen. Alle dagen dat de grootbanken, de Electrabels en de General Motors van deze wereld met onze voeten blijven spelen, onderlijnt het belang hiervan.
Dirk Barrez, 30 oktober 2009
(1) Dat zijn cruciale vraagstukken waarover u meer kan lezen in het boek Het Mondiale Uitzendkantoor. Waardig werk in tijden van globalisering en crisis.
klik hier om het boek te bestellen, of op de advertentie rechts bovenaan
bij het boek hoort ook de dvd met dezelfde naam; geschikt voor scholen en vorming in vakbonden len ngo's - klik voor info en bestellen
klik hier om boek + dvd te bestellen
Voordeelaanbod - klik hier om Het mondiale uitzendkantoor te bestellen samen met Van eiland tot wereld voor 34 euro i.p.v. 39 euro