Zijn we veroordeeld tot een afschuwelijk dilemma? Ofwel de planeet redden, ofwel de mensen redden? Neen dus, of toch niet noodzakelijk, er is een uitweg van rechtvaardige duurzaamheid mogelijk, tegelijk sociaal én ecologisch.
Het perfecte dilemma?
Ofwel de mensen, ofwel de planeet?
De wereld is beland in een hoogst onaangename tweespalt. De huidige productiewijze van de mondiale welvaart scoort ecologisch donkerrood. We overschrijden intussen niet enkel de planetaire grens van klimaatverandering maar ook van de razendsnelle biodiversiteitsvernietiging van planten en dieren, en van de door kunstmest compleet verstoorde stikstofkringloop. Dat is allemaal volstrekt onhoudbaar. Tegelijkertijd zijn enkele miljarden mensen veroordeeld tot een bestaan dat een aanfluiting is van talrijke mensenrechten en treft armoede nu ook werkenden in rijkere landen, al even volstrekt onhoudbare en onduldbare situaties.
Het verleidt sommigen tot het voorschotelen van een afschuwelijk dilemma: ofwel kiezen we voor sociale rechtvaardigheid en blazen we de planeet op door de productie van milieuvernietigende welvaart, ofwel opteren we om ecologisch duurzaam te werk te gaan en dumpen we miljarden mensen in armoede. Dat lijkt het perfecte dilemma maar is het niet. Er is immers een uitweg als we voldoende welvaart voortbrengen op een duurzame wijze, en als we die welvaart voldoende weten te verdelen over alle mensen. Alleen zo kunnen zij hun rechtvaardige aanspraken op welvaart en welzijn waarmaken.
Invoering aardegebruiksrecht is dringend
Een welkom en noodzakelijk concept voor rechtvaardige duurzaamheid is het aardegebruiksrecht. Concreet kent dat principe ieder van bij de geboorte jaarlijkse ‘gebruiksrechten’ op de aarde toe, voor iedereen gelijke rechten. De gebruiksrechten van alle mensen samen mogen de draagkracht van de aarde nooit overstijgen en moeten voldoende ruimte laten voor de natuur en haar biodiversiteit. Niemand kan beweren dat dit oneerlijk of onrechtvaardig zou zijn.
Tien jaar geleden durfde een minister nog beweren naar aanleiding van een klimaattop: "Als men in India massaal begint te vliegen, dan zal het niet gaan." Maar hoe zou men kunnen verantwoorden dat Indiërs minder zouden mogen vliegen? Als alle mensen gelijk zijn, hebben zij allen evenveel recht op de beperkte draagkracht van de aarde. Meer zelfs, de armste mensen en de armste samenlevingen verwerven in een overgangsfase extra gebruiksrechten. Die zijn gerechtvaardigd op basis van de zware lasten die hen door de rijke landen in het verleden zijn opgedrongen. Zo zijn ze in staat hun welvaartsproductie snel en op de meest duurzame wijze te laten groeien om eindelijk menswaardig te kunnen leven.
Vooruitziende samenlevingen zullen er op vooruitgaan
Met de introductie van het aardegebruiksrecht krijgt de democratie daarenboven haar volle betekenis omdat het gelijkheidsbeginsel niet enkel politiek en economisch maar voortaan ook ecologisch van kracht is. Vooruitziende samenlevingen die er het best in slagen hun welvaart te creëren binnen de dwingende ecologische grenzen, hoeven er echt niet op achteruit te gaan. Inzake onder andere gezondheid, vervuilingsgraad, economische stabiliteit en onafhankelijkheid van ingevoerde gas, olie of grondstoffen zullen ze er zelfs op vooruit gaan.
Europese industrie is al gewend aan CO2-kostprijs
Natuurlijk blijven er knelpunten zoals de vele vliegtuigreizen. Zolang die verplaatsingen manifest de ecologische grenzen overschrijden en onrechtvaardig zijn in hun klimaatgevolgen voor al onze medewereldburgers, het meest van al de armsten, is daar geen goede kant aan. De invoering van het aardegebruiksrecht zou zonder twijfel een drastische rem hierop plaatsen en tegelijk de zoektocht naar mogelijke alternatieven stimuleren. De eerste stappen zijn intussen gezet, de Europese industrie is het al gewend dat er een prijs op CO2 wordt geplakt.
Natuurlijk zal de invoering van het aardegebruiksrecht trager verlopen dan gewenst, en zal ons land zich daar veel te laat op voorbereiden. Maar denk niet te vlug dat dit er niet aankomt. Er zijn immers nog andere vervelende vaststellingen die men niet kan blijven ontkennen. Vanaf een redelijk welvaarts- en consumptieniveau stijgt het menselijke geluk niet langer. En in sommige rijkere landen leidt verdere groei van het bruto nationaal product al langer tot minder welzijn. Dat schreeuwt allemaal om een fundamenteel andere sociaalecologische en economische politiek, tegelijk rechtvaardig en milieuvriendelijk.
Dirk Barrez
De auteur is hoofdredacteur van Pala.be. Hij schreef het boek TRANSITIE. Onze welvaart van morgen en werkt aan een boek over 50 jaar politieke dwaasheden.
Deze opinie verscheen ook op de Knack website. Ze is een bewerking van Het perfecte dilemma? Ofwel de planeet, ofwel de mensen?, de vierde bijdrage in de reeks Hoe duurzaamheid meten? die gebaseerd is op het boek Transitie.
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier
