Berichtgeving in het COVID-19 tijdperk

Aflevering 2 artikelreeks
Communicatie in het COVID-19 tijdperk

Ook interessant om volgen tijdens de COVID-19 pandemie was de reactie van de nieuwsmedia en ontwikkelingsinstellingen. Na het 10-stappen communicatieplan van de vorige bijdrage is de berichtgeving het aandachtspunt voor prof. em. Jan Servaes in artikel twee van de reeks Communicatie in het COVID-19 tijdperk.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is internationaal een van de meest gezaghebbende instellingen op het gebied van de volksgezondheid. Ze reageerde met spoed omdat de wereld hongerig was naar informatie over COVID-19.

Geen zorgen over media i poortwachters

Enkele jaren geleden had de WHO misschien moeten wachten op kranten en televisiestations om verslag uit te brengen over hun persconferenties. Dankzij de technologische vooruitgang kunnen de communicatieteams van de WHO nu zonder problemen persconferenties organiseren en hoeven zij zich geen zorgen te maken over sommige van de traditionele poortwachtersfuncties van de media. Dit is een punt dat wetenschappers op het gebied van ontwikkelingscommunicatie verder kunnen onderzoeken in toekomstig onderzoek naar de reacties van de media op de COVID-19 pandemie.

Dagelijkse briefings van de Wereldgezondheidsorganisaties (WHO)

Voorbeelden van dergelijke spontane reacties zijn de manier waarop de WHO snel dagelijkse briefings over COVID-19 ontwikkelde en de wereldgemeenschap informeerde over COVID-19 en hoe het virus zich verspreidt. De briefings werden gehouden onder leiding van de secretaris-generaal van de WHO, Tedros Adhanom Ghebreyesus.

De briefings waren beschikbaar op verschillende platforms, zoals de WHO-website, LinkedIn, YouTube, Twitter en een groot aantal andere kanalen. Journalisten konden vragen stellen vanuit alle hoeken van de wereld, terwijl beleidsmakers, met name die op het gebied van volksgezondheid, enorm veel baat hadden bij de informatie die de WHO verstrekte.

Hoewel de WHO door de Trump regering zwaar werd bekritiseerd omdat ze COVID-19 te laat als pandemie had bestempeld en te 'China i-vriendelijk' was, waren de briefings belangrijk om het publiek ertoe aan te zetten sociale afstandsmaatregelen te nemen, in het openbaar maskers te dragen en vooral regelmatig de handen te wassen om te voorkomen dat ze besmet worden of de verspreiding van het virus versterken.

Het is niet verrassend dat de WHO deze maatregelen nam omdat de pandemie een directe aanval is op de mogelijkheid om Duurzame Ontwikkelingsdoel 3 (SDG3) over gezondheidszorg voor iedereen te bereiken.

Massale internationale nieuwsstroom

Een van de andere fenomenen waarvan we getuige waren tijdens de COVID-19 pandemie was een massale stroom van internationaal nieuws van allerlei 'massa'-media in zowel het noorden als het zuiden. De lockdown en het noodkarakter van de COVID-19 pandemie dwongen sommige van de internationale media ertoe zich hoofdzakelijk op de COVID-19 pandemie te concentreren.

De berichtgeving over de pandemie maakte het voor deze nieuwsmedia makkelijker om zich op één onderwerp te concentreren, nl. de COVID-19. Het bood de gelegenheid om gezondheidsdeskundigen en correspondenten bijeen te brengen om verschillende kwesties in verband met COVID-19 te bespreken.

Wereldwijde nieuwsstromen en tegenstromen zijn uitvoerig besproken in de academische literatuur over internationale communicatie. Deze studies wijzen op de convergentie van de berichtgeving over de COVID-19 pandemie op basis van de mondiale mediastromen die het dominante westerse mediablok vertegenwoordigen, alsook de tegenstroom die de media uit het mondiale zuiden vertegenwoordigt.

Verschillen tussen media uit het Westen en het Zuiden

Er zijn echter verschillen tussen de dominante westerse media en de opkomende media uit het Zuiden in de redactionele richting van de berichtgeving. Grote commerciële nieuwszenders zoals CNN hebben bijvoorbeeld veel aandacht besteed aan de volksgezondheid en de manier waarop de pandemie kan worden tegengegaan.

Een hoogtepunt hiervan was tijdens de wereldwijde lockdown, toen journalisten van CNN zoals Dr. Sanjay Gupta het publiek leerden hoe het thuis handen kon wassen en maskers kon maken, omdat de maskers schaars waren en winkels en apotheken vanwege de lockdown gesloten. Dr. Gupta maakte de demonstratie persoonlijker door het publiek te vertellen hoe een van zijn kinderen het masker zelf kon maken van kleren. Dit Elmo Town Hall was een boeiend programma dat jonge kinderen aansprak. Dr. Sanjay Gupta verschijnt in het programma om vragen van kinderen en jonge gezinnen te beantwoorden. Het was een goed voorbeeld van hoe de macht i van de massamedia kan worden aangewend om belangrijke ontwikkelingsuitdagingen in verband met de veiligheid i van de volksgezondheid aan te pakken.

Gezien de meeste mensen van thuis werkten konden zij toch via hun televisiescherm leren over volksgezondheid. Dit is nog een reden waarom het verrassend is dat de VN een doelstelling inzake communicatie in de SDG's heeft gemist. Net zoals COVID-19 een publieke noodsituatie is, zijn sommige van de SDG's, zoals het uitbannen van extreme armoede i en het verminderen van de koolstofuitstoot als gevolg van de klimaatverandering i, evenzeer publieke noodsituaties als je hun gevolgen op lange termijn afweegt.

De tekortkomingen van CNN

Hoewel de inspanningen van CNN aan de oppervlakte misschien neutraal lijken, en een oppervlakkige analyse zou kunnen suggereren dat dit in het algemeen belang gebeurt, waren er twee grote tekortkomingen in de berichtgeving van CNN.

Ten eerste was de berichtgeving sterk gericht op de gevolgen van de pandemie in de Verenigde Staten alleen. Een internationaal publiek dat voor nieuws op CNN vertrouwt, kwam meer te weten over het aantal besmettingen in New York en Florida dan over zijn of haar land of regio.

De tweede tekortkoming was waar het commerciële belang duidelijker wordt. Er was veel kritiek op de manier waarop Donald Trump met de pandemie omging. De rechterkant van het scherm toonde een permanent dashboard met cijfers over dagelijkse besmettingen en sterfgevallen in de Verenigde Staten; terwijl CNN-commentatoren als Gloria Borger, Jake Tapper, Van Jones en anderen bespraken hoe de verkiezingen van 2020 een referendum waren over Donald Trump's aanpak van COVID-19. Hoewel Donald Trump roekeloos omging met COVID-19, had CNN professioneler kunnen zijn in zijn verslaggeving, vooral gezien zijn mondiale bereik. Het had meer respect moeten hebben voor zijn publiek buiten Europa en Noord-Amerika, die CNN vaak als eerste (en soms ook enige) internationale nieuwsbron gebruiken en CNN veel reclame ontvangt uit Afrika i, Azië i en Latijns-Amerika.

Een ander perspectief

Een contrast met het perspectief van CNN werd geboden door de Engelstalige televisiezender Aljazeera. Het illustreert de contra-flow benadering van nieuws zoals besproken door Daya Thussu (2007). Aljazeera English biedt een meer globaal perspectief met meer verhalen over de pandemie uit het zuiden van de wereld via haar nieuwsbulletins en andere programma's. De zender begint zijn programma's meestal met updates uit verschillende landen. In een van hun dagelijkse programma's, Inside Story, kan het publiek verschillende perspectieven krijgen over hoe COVID-19 verschillende landen beïnvloedt. Bijvoorbeeld, in de editie van Inside Story op 23 augustus 2020, begon het programma met een overzicht van de situatie in landen als India, Zuid-Korea en meer. De uitgenodigde deskundigen waren Mathew Fox, een professor in de epidemiologie aan de Universiteit van Boston, Dr. Arisina Ma, de voorzitter van de Hong Kong Public Doctors Association en Dr. Ahsan Ullah Chaudhry, een eerstelijns arts in de National Health Service (NHS) van het Verenigd Koninkrijk. De samenstelling van de experten en hun locatie was representatief voor het mondiale noorden en zuiden.

Maar door de dominantie van de mondiale media en de buitensporige concurrentie i op de markt, zoals geanalyseerd door Davis (2015), hebben televisiezenders als Aljazeera English het moeilijk om door te dringen op de westerse mediamarkt, met name in Noord-Amerika. Terwijl een dominante nieuwszender als CNN een sterk Amerikaans tintje heeft, heeft ook de BBC een sterke Britse en Westerse 'bias', ondanks de verschillende wereldwijde verhalen die op de Coronavirus-pagina van de BBC staan (BBC 2020).

De diversiteit van de berichtgeving uit het Zuiden werd geïllustreerd door de China Central Television CCTV. De zender heeft ruimte vrijgemaakt voor berichtgeving over het Coronavirus, vanuit een mondiaal perspectief, met verhalen als "Wetenschappers optimistisch over het betaalbaar en billijk maken van COVID-19-vaccins ondanks uitdagingen" (CCTV 2020a). Maar de berichtgeving van CCTV belichtte ook de politieke spanningen tussen de Verenigde Staten en China (CCTV 2020b). Trump's verwijzingen naar het 'China virus' werden door CCTV steevast gepareerd met cijfers over de belabberde COVID-19 status in de VS: "VS slaat recordhoogte COVID-19 dagelijkse gevallen, ziekenhuisopnames als caseload tops 14 mln," (CCTV 2020c).

Diverse nieuwskeuze voor wie meertalig is en over de grenzen kijkt

De berichtgeving over COVID-19 vanuit het zuiden van de wereld was divers, net zoals de berichtgeving in het noorden van de wereld dat was. Maar hoewel de berichtgeving over de COVID-19 pandemie door de internationale media goed nieuws lijkt voor communicatie voor ontwikkeling i en sociale verandering, is de berichtgeving niet noodzakelijk neutraal. De berichtgeving werd ook beïnvloed door lokale factoren en media-eigendomsstructuren. Ondanks dit gebrek aan neutraliteit, hebben belangrijke media organisaties als Deutsche Welle, The Economist, Le Monde, BBC, The Guardian, El Pais, The New York Times, Washington Post, en de Sydney Morning Herald of The South China Morning Post ruimte geboden voor berichtgeving over COVID-19.

Het geïnteresseerde publiek heeft een keuze als het gaat om nieuwsconsumptie. Maar dan moet het wel over de landsgrenzen kijken en meertalig zijn. Deze 'diversiteit' zouden we kunnen omschrijven als 'intra-mondiale stroom' en 'intra-tegenstroom' in de berichtgeving over de COVID-19 pandemie (Thissu 2018).

Zenders hebben geen monopoliepositie meer

Een andere belangrijke les uit de berichtgeving over COVID-19 in de internationale media, zowel in het Zuiden als in het Noorden, is dat in de 21ste eeuw de grote internationale en lokale satellietzenders geen monopoliepositie meer hebben. De opkomst van videotechnologieën en gratis internetkanalen zoals YouTube en Facebook betekent dat ontwikkelingsorganisaties en individuen soortgelijke boodschappen kunnen ontwikkelen door gebruik te maken van hun expertise om het publiek te 'informeren' met 'correct' dan wel 'fake' nieuws.

Gezondheidswerkers in de National Health Service (NHS) van het Verenigd Koninkrijk hebben boodschappen opgenomen over sociale distantie en het belang van het dragen van maskers, die ruime publiciteit hebben gekregen. Ook in landen als Nigeria werden soortgelijke videoboodschappen voor het publiek uitgezonden.

Elke gezondheidsdeskundige brengt dezelfde boodschap, maar in een andere taal. In Saudi-Arabië werden berichten opgenomen die gericht waren tot expats in talen als Urdu, Bahasa, Hindi en Engels (Arab News 2020). Zelfs in het meertalige België, met zijn officiële drie talen (Frans, Nederlands en Duits), is de in Brussel gevestigde NGO Foyer begonnen met het uitzenden van gezondheidsadviezen in 11 talen om zoveel mogelijk mensen te bereiken (https://www.foyer.be/news/covid-19/).

Zo heeft de moderne technologie het mogelijk gemaakt om ontwikkelingscommunicatie in te zetten, gericht op verschillende lokale gemeenschappen. Medische journalisten zoals Dr. Saima Yasmin van de Stanford University, die academisch en journalistiek gespecialiseerd is in het rapporteren van gezondheidsepidemieën, hebben blogposts en video's gemaakt om het publiek te informeren over hoe pandemieën zoals COVID-19 met behulp van communicatie kunnen worden overwonnen (Stanford Engineering Staff 2020).

Prof. Em.  Jan Servaes
Voormalig UNESCO i Chair University of Massachusetts at Amherst

Lees ook
Een 10-stappen communicatieplan om COVID-19 te bestrijden - Aflevering 1 van artikelreeks Communicatie in het COVID-19 tijdperk
De Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDGs) zwaar verstoord door COVID-19 - Aflevering 3 van artikelreeks Communicatie in het COVID-19 tijdperk
Pandemie aanpakken zonder effectieve communicatie is onmogelijk - Aflevering 4 van artikelreeks Communicatie in het COVID-19 tijdperk
Wat is dan de weg vooruit? - Aflevering 5 van artikelreeks Communicatie in het COVID-19 tijdperk

Deze tekst is gebaseerd op delen uit Muhammad Jameel Yusha'u & Jan Servaes (eds.) The Palgrave Handbook of International Communication and Sustainable Development, Palgrave MacMillan, 2021, ISBN 978-3-030-69769-3, https://www.palgrave.com/gp/book/9783030697693 Alle andere referenties zijn te vinden onder aflevering 5

Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.