Aflevering 1 artikelreeks
Communicatie in het COVID-19 tijdperk
Hoe communiceren in COVID-19 tijden? Dat is de vraag die prof.em. Jan Servaes wil beantwoorden. Als basis dient het boek dat hij recent publiceerde met Muhammad Jameel Yusha'u. (1) Dit is het eerste en meteen langste artikel van de reeks Communicatie in het COVID-19 tijdperk.
"Als je vóór COVID-19 aan iemand uit de volksgezondheid vroeg wat het allerbelangrijkste is bij de bestrijding van een beginnende uitbraak of pandemie, dan riepen ze:
communicatie, communicatie, communicatie."
Dr. William Schaffner, hoogleraar preventieve geneeskunde aan de universiteit van Vanderbilt tijdens een interview met CNN's Chris Cuomo, juli 2020.
Sinds de Spaanse griep van 1918 heeft de wereld geen pandemie meer gezien van dezelfde omvang als COVID-19. Toen de Spaanse griep opdook, begon het als een normale ziekte. Op 4 maart 1914 had ene Albert Gitchel, een kok in een militair kamp in Kansas, last van koorts, hoesten en wat hoofdpijn. Zijn ziekte bleek uiteindelijk een van de eerste geregistreerde gevallen van de zgn. Spaanse griep.
De Spaanse griep stak de kop op in het midden van de Eerste Wereldoorlog, en in het voorjaar van 1918 werd driekwart van de Franse troepen ziek, samen met de helft van de Britse troepen. De Spaanse griep verspreidde zich in mei 1918 naar Noord-Afrika en Bombay, India. De eerste griepgevallen werden in juni in China geregistreerd en tegen juli 1918 had de Spaanse griep Australië bereikt. Uit officiële gegevens bleek dat tijdens de pandemie tenminste 50 miljoen mensen omkwamen, naast de enorme sociaaleconomische gevolgen (Honigsbaum, 2020; Martini, Gazzaniga, Bragazzi en Barberis 2019).
Ten tijde van de Spaanse griep waren er geen 24-uurs satelliettelevisiezenders. Het internet bestond nog niet. Het niveau van technologische vooruitgang was lang niet zo hoog als het niveau waar we ons nu in bevinden. De Verenigde Naties, zoals we die nu kennen, waren nog niet geboren; ontwikkelingscommunicatie als vakgebied of professioneel instrument om bewustzijn te creëren en gedragsveranderingen te stimuleren, was nog niet bedacht; laat staan de coalitie van experts en diplomaten die samenkwamen om de Millennium Ontwikkelingsdoelen (MDG's) of hun opvolger de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG's) te initiëren. De snelle verspreiding en het hoge aantal slachtoffers van de Spaanse griep waren dan ook niet verwonderlijk.
Ondanks alle vooruitgang was corona een schok
Ondanks de vooruitgang in technologie en onderzoek dat plaatsvond tussen de Spaanse griep en COVID-19, was het coronavirus opnieuw een schok voor de wereld. Dat was nog meer zo voor de ontwikkelingsgemeenschap die een veel betere wereld voor ogen had tegen het jaar 2030, de streefdatum om substantiële vooruitgang te boeken op het vlak van de 2030-agenda voor ontwikkeling (SDG 2020). Met COVID-19 en de verwoestende sociaaleconomische gevolgen die het heeft veroorzaakt, moet de waarschijnlijkheid dat de SDG's tegen 2030 worden bereikt, aan een grondige herziening worden onderworpen.
De ontdekking op 12 december 2019 van een mysterieus virus in de stad Wuhan in China, met een bevolking van 11 miljoen mensen, veranderde alles (ABC Australia 2020). Volgens westerse media vond het coronavirus zijn oorsprong bij vleermuizen en werd het via nog niet bekende tussendieren overgedragen op mensen. Land na land moest maatregelen nemen om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Tegen maart 2020 hadden meer dan 100 landen over de hele wereld een lockdown opgelegd. Strengere maatregelen werden genomen nadat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) COVID-19 op 11 maart 2020 tot pandemie had verklaard. De Amerikaanse president Donald Trump blokkeerde op 15 maart 2020 alle niet-essentiële aankomsten uit de Europese Unie. De Europese Unie volgde door bezoekers uit niet-Schengen-gebieden te blokkeren. Eind maart 2020 was het mondiale luchtverkeer met 63 procent gedaald ten opzichte van een jaar eerder (BBC News 2020).
112 miljoen mensen besmet,
2,5 miljoen gestorven
Momenteel is wereldwijd bij meer dan 112 miljoen mensen een besmetting met het coronavirus geregistreerd (https://coronavirus.jhu.edu/map.html). De Verenigde Staten hebben het hoogste aantal met meer dan 28 miljoen besmette mensen. Ze worden gevolgd door India (11 miljoen), Brazilië (10 miljoen), Verenigd Koninkrijk en Rusland (ieder 4 miljoen), Frankrijk (3,6 miljoen), Spanje (3 miljoen), Italie (2,8 miljoen), Turkije (2,6 miljoen) en Duitsland (2,4 miljoen). Dit zijn de top 10 van landen met het hoogste aantal bevestigde infecties volgens het Johns Hopkins University Coronavirus Resource Centre.
Het totale aantal sterfgevallen heeft bijna de 2,5 miljoen bereikt, met de VS op kop met meer dan 500.000 doden. Toch mogen we ook niet vergeten dat België, na Monaco, de lijst van meeste doden per 100,000 inwoners aanvoert (https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-belgium-idUSKBN29F0BF): “Het land, de thuisbasis van het hoofdkantoor van de Europese Unie en de NAVO, heeft vergelijkingen gebagatelliseerd waaruit blijkt dat het een van de zwaarst getroffen landen ter wereld is, maar virologen wijzen op enkele misstappen en systemische problemen. België is een land dat verdeeld is in talen, het geeft de regio's een aanzienlijke autonomie en heeft negen ministers van Volksgezondheid”.
Van gezondheidscrisis naar
economische en sociale catastrofe
De lockdowns en avondklokken die door landen over de hele wereld werden opgelegd, hebben de COVID-19-pandemie van een gezondheidscrisis in een economische catastrofe omgevormd. Een economische en sociale crisis die een grootschalige communicatiestrategie vereist. Verschillende traditionele en digitale media werden ingezet door overheden en ontwikkelingsinstellingen om de verspreiding van COVID-19 tegen te gaan.
Een strategie om in 10 stappen te communiceren
Sara, Moulik en Hall (2020) stelden bijvoorbeeld een communicatiestrategie in 10 stappen voor de Wereldbank op die kan worden gebruikt om de verspreiding van de COVID-19 pandemie tegen te gaan. De strategie is samengevat in onderstaande tabel:
Tabel 1 | 10 stappen voor het ontwikkelen van een communicatiestrategie om COVID-19 te helpen bestrijden
Stap Een Opzetten van een communicatietaskforce | Een wendbare en actiegerichte taskforce, onder leiding van een nationaal coördinatiepunt, is nodig om de strategie uit te voeren en moet bestaan uit vertegenwoordigers van het ministerie van Volksgezondheid, de particuliere sector, de media, gedragswetenschappers, en creatieve en communicatiespecialisten. |
Stap Twee Middelen vrijmaken, ook | De belangrijkste overheidsmiddelen voor COVID-communicatie moeten snel worden vrijgemaakt en kunnen worden aangevuld met hulp van donoren en van de particuliere sector, die veel relevante vaardigheden te bieden heeft. |
Stap Drie Bepaal welk gedrag moet | Campagnes moeten specifiek en duidelijk zijn over het gedrag dat mensen moeten overnemen. Handhygiëne en fysieke afstand zijn de sleutel tot het doorbreken van COVID-19 overdracht in de gemeenschap. |
Stap Vier Bekijk wat er internationaal | Landenprogramma's moeten op de hoogte zijn van wereldwijde ontwikkelingen, verzameld uit gezaghebbende bronnen zoals de WHO, de Wereldbank enz. De werkgroep moet ook alle bestaande nationale inspanningen in kaart brengen, en snel misinformatie tegengaan. |
Stap Vijf Nagaan wat er bekend is | Een doeltreffend nationaal plan moet de bevolking aanspreken met nieuwe en verrassende boodschappen om de aandacht van de mensen te trekken. De communicatie moet aanzetten tot actie door van het gedrag iets te maken dat mensen willen doen. Bovenal moet het bepleite gedrag mogelijk zijn. Snel diepgaand onderzoek naar wat mensen doen en waarom, vooral bij kwetsbare of gemarginaliseerde groepen, is van vitaal belang. |
Stap Zes Stel een creatief programma van eisen en een theorie | Een creatieve briefing is het leidende document waarin het probleem, het doel, de doelstellingen, het doelgedrag, de karakterisering van het publiek, de communicatiekanalen, het overtuigende argument, de toon, de persoonlijkheid, de maatstaven voor het effect en de benodigde materialen van het creatieve team worden beschreven. |
Stap Zeven Ontwikkel een verenigend nationaal merk | Overheden moeten hun nationale campagnes van een merk voorzien om vertrouwen en geloofwaardigheid te creëren en voor samenhang te zorgen. Het logo moet gebaseerd zijn op bestaande overheidsmerken, maar moet nieuwe, in het oog springende elementen bevatten, terwijl de slogan het primaire inzicht van de campagne moet samenvatten. |
Stap Acht Maak gebruik van de | 'Content' of inhoud kan verschillende vormen aannemen, waaronder tv- en radiocommercials, memes voor sociale media, of content voor bestaande tv- en radioprogramma's. |
Stap Negen Materiaal snel pre-testen | In noodsituaties is enige pre-testing, bijvoorbeeld via telefoongesprekken met kleine steekproeven van doelgroepen, mogelijk - zodat koerscorrecties kunnen worden aangebracht voordat het materiaal wordt vrijgegeven. De inhoud zal vaak moeten worden herzien en bijgewerkt, aangezien de impact afneemt naarmate de verrassing verdwijnt en de omstandigheden evolueren. |
Stap Tien Bewaken, evalueren | Het is van essentieel belang dat het effect van de communicatie op het gedrag en de gedragsindicatoren voortdurend wordt gemonitord, ook al maken de omstandigheden van een pandemie dit moeilijk. |
Bron: Wereldbank - Sara, Moulik en Hall (2020). Georganiseerd en getabelleerd door auteur
Ook verkeerde informatie moet worden aangepakt
De opkomst van nepnieuws of “infodemies”
De aanpak van de Wereldbank, het IFRC (Rode Kruis), UNICEF en de WHO was gericht op de traditionele benadering van ontwikkelingscommunicatie. Deze aanpak is niet nieuw, en sinds de opkomst van nepnieuws of “infodemies” - door de WHO gedefinieerd als "een overvloed aan informatie, sommige accuraat en sommige niet, die zich voordoet tijdens een epidemie" (Financial Times 2020, par. 6) - is het niet voldoende om alleen op deze oude strategie te vertrouwen.
Om ervoor te zorgen dat communicatiestrategieën effectief zijn, moeten ze een goeddoordachte strategie bevatten om ook verkeerde informatie aan te kunnen pakken. Om te begrijpen waarom het van vitaal belang is om een mechanisme in te voeren voor het voorkomen van verkeerde informatie in elk onderdeel van de communicatiestrategie die gericht is op het aanpakken van een pandemie zoals COVID-19, spreken de volgende voorbeelden voor zich.
“Het is zowel vechten tegen een virus
als tegen complottheorieën.”
De directeur-generaal van de WHO, Tedros Adhanom Ghebreyesus, stelde in augustus 2020 dat de wereld niet alleen vecht tegen een virus, maar ook tegen complottheorieën die zoveel misinformatie verspreiden dat de reactie op de uitbraak wordt ondermijnd. Volgens de WHO zijn enkele van de voorbeelden van verkeerde informatie geruchten over voedselschaarste, waardoor mensen voedselvoorraden beginnen hamsteren.
"In de Verenigde Staten is een persoon overleden aan de inname van een schoonmaakmiddel voor vistanks dat chloroquine bevatte, nadat in berichten hydroxychloroquine werd genoemd als een mogelijk - maar onbewezen - middel voor de behandeling van COVID-19." (WHO 2020a par. 3).
In Iran stierven honderden na het drinken van methanolalcohol nadat in geruchten op sociale media werd gesuggereerd dat het COVID-19 geneest; terwijl in Duitsland een anti-vaccinbeweging opstond die mensen ervan wil weerhouden zich te laten vaccineren.
"Uit een recente studie waarin de vaccinatieopvattingen van 100 miljoen Facebookgebruikers wereldwijd werden onderzocht, bleek dat het pro-vaccinatiekamp (6,9 miljoen mensen) weliswaar groter was dan de tegenstanders van vaccinatie (4,2 miljoen), maar dat de anti-vaccinatiegroep minder geïsoleerd was en meer interactie had met individuen (veruit de grootste groep, met 74,1 miljoen) die onbeslist zijn over vaccinatie" (WHO 2020a par. 4).
Vanwege de omvang van de uitdaging van verkeerde informatie moest de secretaris-generaal van de VN het COVID-19 Communications Response Initiative (https://www.un.org/fr/node/69189) lanceren om de verspreiding van niet-betrouwbare informatie tegen te gaan (WHO 2020b).
De Europese Unie over ‘infodemie’ of nepnieuws
Een beleidsdocument van de Europese Unie over de aanpak van desinformatie in verband met COVID-19 stelt:
“Deze 'infodemie' voedt zich met de meest elementaire angsten van mensen. Door sociale opsluiting zijn miljoenen mensen genoodzaakt thuis te blijven, waardoor het gebruik van sociale media toeneemt, ook als middel om toegang te krijgen tot informatie, terwijl online platforms, factcheckers en sociale mediagebruikers miljoenen valse of misleidende berichten rapporteren. Gezien de nieuwigheid van het virus zijn leemten in de kennis een ideale voedingsbodem gebleken voor de verspreiding van onjuiste of misleidende verhalen” (Europese Commissie 2020, blz. 1).
De Europese Unie vond verschillende voorbeelden van verkeerde informatie, zoals de bewering dat het drinken van bleekwater of alcohol een remedie zou zijn tegen COVID-19. Andere waren samenzweringstheorieën dat het coronavirus de creatie was van elites met als doel de bevolkingsgroei te beperken. Een van de wildste geruchten was het idee dat 5G-installaties bijdragen tot de verspreiding van het virus (Europese Unie 2020). Voor sommigen is het virus opzettelijk door China gecreëerd, of is het een plan van Bill Gates om vaccins te verkopen (Naffi, Davidson en Jawhar 2020). Door COVID-19 'China-virus' te noemen gebruikte de gewezen Amerikaanse president Donald Trump de pandemie voor politieke doeleinden. Sommige van de opmerkingen van Donald Trump werden live uitgezonden op de grote Amerikaanse televisiezenders.
In de Democratische Republiek Congo was het een ander soort misinformatie, mensen weigerden namelijk te geloven dat het virus bestaat. "Volgens de communicatie-eenheid van UNICEF in Kinshasa is het gevaarlijkste gerucht op de sociale media dat mensen weigeren te geloven dat het COVID-19 bestaat in de DRC en dat het mensen kan doden. Dit wordt ondersteund door de bevindingen van een onderzoek door de Kinshasa School of Public Health, waaruit bleek dat 20,2% van de ondervraagden in de hoofdstad niet geloofde dat COVID-19 echt is" (Gavi 2020, par. 6).
Communicatiestrategieën van WHO en andere
internationale organisatie niet alomvattend genoeg
Het is daarom duidelijk dat communicatie voor sociale verandering in het tijdperk van COVID-19 rekening moet houden met de uitdaging van verkeerde informatie bij het initiëren van communicatiestrategieën. Daarom zijn de communicatiestrategieën van de Wereldbank en IFRC/UNICEF/WHO (2020) niet alomvattend genoeg.
Ten eerste hebben zij geen rekening gehouden met de uitdagingen van infodemie en nepnieuws bij de aanpak van de COVID-19 pandemie.
De tweede tekortkoming is dat de strategieën weinig wetenschappelijke communicatie bevatten om het publiek bewust te maken van de manier waarop gezondheidsdeskundigen beslissingen nemen en het publiek adviseren over haar veiligheid.
Desinformatie is een kritieke factor, waardoor de uitdagingen die communicatie voor ontwikkeling en sociale verandering moet aanpakken, nog groter worden. In de woorden van Jeffrey Sachs (2020a, par. 17) "hebben de nieuwe sociale media geleid tot de desintegratie van een enkel nationaal discours en de alomtegenwoordige verkeerde voorstelling van de werkelijkheid. Met evenveel 'waarheden' als Facebook-groepen, is overeenstemming over basisfeiten, veel minder een consensus over wat ze betekenen, ineengestort."
Het gebrek aan wetenschappelijke basiskennis en aan kennis over de doeltreffendheid van wetenschappelijk bewijzen bij het publiek zou kunnen worden toegeschreven aan de aanvaarding van bepaalde aspecten van verkeerde informatie. Het debat over het dragen van een masker om de kans op verspreiding van COVID-19 te verkleinen, is daar een voorbeeld van. Daarom is het inzetten van de instrumenten van ontwikkelingscommunicatie zonder het omarmen van wetenschapseducatie in elke communicatiestrategie ontoereikend om zowel de pandemie als de infodemie te beheersen.
Een kader om ingeval van pandemie geïntegreerd te communiceren
Deskundigen op het gebied van ontwikkelingscommunicatie moeten samenwerken met beleidsmakers en de media om het wetenschappelijk onderwijs uit zijn elitaire hokje te halen, door het algemeen bekend te maken in plaats van het exclusieve domein te laten van universiteitsprofessoren en hun studenten of partners in de industrie.
Om de 2030-agenda voor ontwikkeling te verwezenlijken, moeten de instrumenten van ontwikkelingscommunicatie worden omarmd en ingezet. In de onderstaande tabel stellen wij een geïntegreerde communicatiestrategie voor die landen en organisaties kan helpen om pandemieën van vergelijkbare omvang te beheersen, op basis van de lessen die uit COVID-19 kunnen getrokken worden.
Het communicatiekader is ontwikkeld op basis van drie belangrijke pijlers. De eerste is gebaseerd op de ervaringen van de manier waarop regeringen, instellingen en de media onmiddellijk maatregelen namen om communicatiemiddelen te gebruiken voor de bewustmaking van het publiek met het oog op de aanpak van COVID-19. De tweede pijler was de wijziging van het kader dat was voorgesteld door instellingen zoals de Wereldbank, de WHO, enz. Wij bestudeerden het kader en brachten de nodige wijzigingen aan en stelden verbeteringen voor. De derde pijler was het aandragen van aanvullende ideeën op basis van de lessen die uit de eerste en tweede pijler waren getrokken. Het kader kan worden overgenomen en aangepast aan elke lokale context.
Tabel 2 | Een geïntegreerd communicatiekader voor de aanpak van pandemieën
Stap één Oprichting van een nationale communicatietaskforce | Vorm een taskforce op het hoogste regeringsniveau, bestaande uit hoge ambtenaren, onder wie vertegenwoordigers van het ministerie van Volksgezondheid, belangrijke gezondheidszorginstanties, het ministerie van Financiën, het ministerie van Voorlichting, hoge gezondheidsdeskundigen, onderzoekers, ngo's en vertegenwoordigers van de media. |
Stap twee Doelgroepen, talen en communicatiekanalen vaststellen | Identificeren van de voornaamste doelgroepen, met name degenen die het kwetsbaarst zijn voor de pandemie. Opstellen van een informatiegids over de pandemie en welke kanalen moeten worden gebruikt om de relevante doelgroepen te bereiken. Lanceren van een krachtige bewustmakingscampagne met alle in stap 1 genoemde belanghebbenden. Vertalen en voeren van campagnes in de plaatselijke talen om een effectief bereik te garanderen. |
Stap drie Actieplan desinformatie opstellen | Identificeer alle bronnen van verkeerde informatie. Uitwerken van een doeltreffend actieplan tegen desinformatie. Vertalen van boodschappen in lokale talen. Vergroten van de digitale geletterdheid en betrekken van gemeenschapsleiders, geloofsgemeenschappen en traditionele instellingen bij het delegitimeren van leugens en nepnieuws. |
Stap vier Identificeer kampioenen, sociale beïnvloeders, geloofsgemeenschappen om de campagne te leiden | Werf een groep kampioenen aan, waaronder beroemdheden, sociale media-influencers, jeugdgroepen en gemeenschapsleiders, om de campagne voor gedragsverandering aan de basis te leiden. |
Stap vijf Ontwikkel een verbindende in plaats van een gefragmenteerde boodschap op nationaal en lokaal niveau | Ontwikkel de campagne als een nationaal merk in plaats van een gefragmenteerde campagne. Regionale en lokale autoriteiten moeten de bewustmakingscampagne verspreiden, vooral in meer diverse en dichtbevolkte landen of regio's. |
Stap zes Wetenschapscommunicatie aan de basis | Maak kennis van wetenschap gemakkelijk en toegankelijk voor het grote publiek via de massamedia en lokale en interpersoonlijke kanalen. Identificeer groepen die zich verzetten tegen wetenschappelijke kennis en feiten. Ontwerp gerichte boodschappen voor deze groepen gericht op gedragsverandering, capaciteitsopbouw van journalisten, ngo's en maatschappelijke organisaties inzake wetenschapsverslaggeving en -verspreiding. |
Stap zeven Ontwikkel een coalitie van filantropen, academici en mediaprofessionals | Vorm een grote coalitie van filantropen, de particuliere sector en overheidsmiddelen om de campagne ten behoeve van het publiek te financieren. Betrek mediaprofessionals en academici bij de coalitie, zodat zij op de hoogte zijn van alle activiteiten in verband met de mobilisatie van middelen en de uitvoering van de campagne. De media en (professionele en academische) specialisten moeten aan tafel zitten waar beslissingen worden genomen, en niet slechts passief worden uitgenodigd voor persconferenties of de beoordeling van documenten. Filantropen aanmoedigen om hun eigen middelen via persoonlijke initiatieven in te zetten voor het algemeen belang. Gebruik maken van de vergaderkracht en beroemdheidsstatus van de filantropen voor publieke voorlichting. |
Stap acht Evalueren en uitrollen van | Ontwerp en implementeer een effectief monitoring- en implementatieplan. Het publiek regelmatig op de hoogte brengen van de successen en uitdagingen van de massale bewustmakingscampagne tijdens de pandemie. Ontwikkel een geïntegreerd en proactief gezondheidsplan dat zich richt op belangrijke gedragsveranderingen zoals handen wassen en afstand bewaren. Aandacht besteden aan culturele waarden die de nadruk leggen op persoonlijke hygiëne, vrijwilligerswerk en campagnes aan de basis door gezondheidsambtenaren en maatschappelijke organisaties, zoals blijkt uit het voorbeeld van sommige Aziatische landen bij de aanpak van COVID-19. Evalueer de doeltreffendheid van de campagne en stel deze zo nodig bij. |
Stap negen Oprichting van een adviesteam ter voorbereiding op de volgende pandemie | Oprichting van een adviesteam voor de toekomst, bestaande uit gezondheidsdeskundigen, overheidsinstanties en internationale gezondheidsdeskundigen op het hoogste regeringsniveau, dat trends van opkomende pandemieën bestudeert en de bevoegde autoriteiten adviseert. |
Stap tien Organiseren van jaarlijkse briefings om het publiek te informeren over potentiële pandemieën | Jaarlijks opstellen van documenten over de werkzaamheden van het adviesteam. De media informeren over de noodzaak om waakzaam te zijn en altijd de beste maatregelen voor de volksgezondheid en de veiligheid te nemen. |
Prof. Em. Jan Servaes
Voormalig UNESCO Chair University of Massachusetts at Amherst
Lees ook
Berichtgeving in het COVID-19 tijdperk - Aflevering 2 van artikelreeks Communicatie in het COVID-19 tijdperk
De Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDGs) zwaar verstoord door COVID-19 - Aflevering 3 van artikelreeks Communicatie in het COVID-19 tijdperk
Pandemie aanpakken zonder effectieve communicatie is onmogelijk - Aflevering 4 van artikelreeks Communicatie in het COVID-19 tijdperk
Wat is dan de weg vooruit? - Aflevering 5 van artikelreeks Communicatie in het COVID-19 tijdperk
(1) Deze tekst is gebaseerd op delen uit Muhammad Jameel Yusha'u & Jan Servaes (eds.) The Palgrave Handbook of International Communication and Sustainable Development, Palgrave MacMillan, 2021, ISBN 978-3-030-69769-3, https://www.palgrave.com/gp/book/9783030697693 Alle andere referenties zijn te vinden onder aflevering 5
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier
