Eric Hobsbawm: communisme en kapitalisme zijn mislukt, welke uitweg uit de wereldwijde crisis?

De gerenommeerde Britse marxistische historicus Eric Hobsbawm blijft ondanks zijn hoge leeftijd (hij wordt in juni 92!) publiceren. Vorig jaar verscheen van hem On Empire: America, War, and Global Supremacy. Net voor Pasen schreef hij een opmerkelijke column in de Britse krant The Guardian over de huidige wereldwijde crisis en welke lessen we eruit kunnen halen voor de toekomst. Een overzicht.

Hoewel de 20ste eeuw al enkele jaren voorbij is, hebben we nog altijd niet geleerd te denken op een manier die past bij de 21ste eeuw. Zowel de centralistische staatsgeleide economieën van het Sovjetmodel als het onbeperkte geloof in de kapitalistische vrijemarkteconomie zijn op een totale mislukking uitgedraaid. Twintig jaar geleden kwam met de val van de Berlijnse Muur een einde aan de eerste illusie, nu zien we voor onze ogen het wereldwijde failliet van het kapitalisme zich voltrekken. Het is zonder meer de grootste crisis sinds die van de jaren dertig van vorige eeuw. Door de fors toegenomen globalisering i zijn de gevolgen zelfs nog veel groter: niemand ontsnapt er nog aan. Hoe het verder moet, is moeilijk te voorspellen, maar deze crisis luidt ongetwijfeld het einde in van een tijdperk dat werd gekenmerkt door het absolute geloof in de weldaden van een vrije markt die aan zo weinig mogelijk regels onderworpen was. Zelfs sociaaldemocraten en gematigde socialisten uit de rijke landen beleden de voorbije jaren hun geloof in het vrijemarktkapitalisme, eventueel wat getemperd door het idee van eerlijker verdeling. Het New Labour van Tony Blair en Gordon Brown en de Amerikaanse Democraten bouwden gewoon verder op wat Thatcher en Reagan hadden voorbereid. Groot-Brittannië dereguleerde zijn markten, verkocht zijn industriële basis aan de hoogste bieder en produceerde zo goed als niets meer voor de export. Londen werd als financieel centrum een paradijs voor het witwassen van miljarden die met speculaties werden verdiend. De nieuwe rijken leefden in een zeepbel vervreemd van de echte wereld. Daardoor treft de crisis ons nu veel harder en zal het herstel moeilijker zijn. Nooit eerder hadden zo vele mensen in het Westen een zo hoge levensstandaard i. Maar ten koste van wat en wie? Wat gebeurt er met de armen die uit de boot vallen? De klimaatverandering i dwingt ons om radicale keuzes te maken voor het overleven van de planeet.

Het probleem is dat momenteel niemand weet hoe we uit de crisis moeten geraken. Regeringsleiders, voorzitters van centrale banken en internationale instellingen zijn als blinden in paniek op zoek naar de uitweg. Alle middelen, zelfs de ooit zo verfoeide nationalisering van banken, worden van stal gehaald in een poging om het tij alsnog te keren. Maar we mogen niet vergeten dat regeringen zo ontzettend verslaafd zijn geraakt aan het idee van de vrije markt dat het heel moeilijk wordt hen hiervan te genezen. Het uitgangspunt dat een winstmakend privébedrijf per definitie beter en efficiënter is, zit heel diep geworteld. Het zakelijke managementmodel doet hoe langer hoe meer zijn intrede in openbare diensten, onderwijs en onderzoek. De groeiende kloof tussen superrijken en de rest wordt aanvaardbaar geacht zolang iedereen een graantje kan meepikken, behalve dan de minderheid van armen ... Het idee dat een land in alle omstandigheden moet streven naar een zo groot mogelijke economische groei i en competitiviteit laten we niet zomaar los.  Een progressief beleid moet als uitgangspunt nemen dat economische groei alleen maar een middel is, geen doel. De economie i moet de mens dienen en niet omgekeerd. Het gaat niet op het inkomen en de consumptie van individuen te verhogen, maar de mogelijkheden van iedereen om een menswaardig leven op te bouwen, te versterken. Dat veronderstelt een grote rol voor de openbare, niet op winst gerichte sector. Alleen zo kunnen we de grootste uitdaging die op ons afkomt, de milieucrisis, aanpakken. De tijd tikt, snelle maatregelen dringen zich op. (JVC)

Klik voor column van Eric Hobsbawm Socialism has failed. Now capitalism is bankrupt. So what comes next? op History News Network (HNN) van de George Mason University
Klik voor column in The Guardian (10 april 2009)