Overslaan en naar de inhoud gaan
65. De wereldwijde voedselcrisis, en hoe ze te vermijden
vrijdag, 25 april 2008 - 09:00
Protest tegen stijgende voedselprijzen, boycots en voedselonrust duiken op van Italië tot Indonesië, van Mexico tot Argentinië
i, van Marokko tot Egypte, van West-Afrika
i tot Jemen. Honger en ondervoeding zijn nooit verdwenen van de aardbol. Maar nu worden ze opnieuw groter, op het platteland én in de stad. De mondiale samenleving heeft zich de voorbije decennia zwaar in nesten gewerkt. Wat is er aan de hand, en wat is er aan te doen?
De primaire antwoorden zijn bekend. Een exploderende productie van energiegewassen eist steeds meer graan op en er is een groeiende vraag naar vlees wat veel meer graan vereist dan wanneer je dat rechtstreeks opeet. Het aanbod schiet tekort door slechte oogsten en wellicht ook doordat de klimaatverandering
i zich nu al vertaalt in minderopbrengsten.
Wie dieper graaft, stoot op het echte probleem. De wereld heeft haar voedselproductie en haar boeren veel te lang verwaarloosd. In tal van regio's is de welvaart op het platteland in elkaar gestuikt. Vandaar natuurlijk de massale migratie
i van verarmde boeren richting steden. Daar wonen ze nu al met anderhalf miljard in slums, met te weinig geld
i om menswaardig te kunnen leven. Zo belandt de wereld in een spiraal naar beneden, in een verlies-verlies-situatie, zowel voor de boeren als voor de armen in de stad.
Kijk eerst naar wat de boeren meemaken. Zelfs de gestegen prijzen - voor graan en melk maar lang niet voor alle producten - zijn niet van aard om de meeste boeren in de wereld een fatsoenlijk inkomen te bezorgen. Hun landbouw
i is te verwaarloosd, ze zijn te weinig productief en ze ontvangen nog altijd veel minder dan enkele tientallen jaren geleden. Van de stijgende prijzen voor de consumenten
i komt daarenboven veel te weinig bij hen terecht, de opbrengst blijft plakken bij de verwerkingsbedrijven en de supermarktketens. Resultaat, de landbouwers blijven de stiel verlaten, en de meest verarmde zien zich verplicht uit te wijken naar de talrijke en uitgebreide krottenwijken van de steden in ontwikkelingslanden, sommigen migreren verder tot in de rijke landen.
Heel moeizaam proberen ze in de stad aan de kost te komen, allesbehalve makkelijk. Want fabrieken zijn er amper, veel werk
i in gezondheidzorg of onderwijs of andere publieke diensten is er ook niet. Blijft de informele economie
i, maar die levert niet veel op. Slotsom: als ze al een inkomen hebben, is dat allesbehalve riant.
Dan beginnen de voedselprijzen omhoog te gaan, een regelrechte aanslag op hun povere inkomen, zelfs op hun leven. Want anders dan op het platteland kunnen ze in de stad weinig of niets voor zichzelf kweken. Deze mensen betalen twee keer voor het wanbeleid in de wereld, de eerste keer toen ze hun grond moesten verlaten, een tweede keer nu ze geen voedsel
i meer kunnen kopen wegens te duur. Niet te verbazen dat ze laten horen dat ze honger
i hebben.
De roep van de voorbije decennia naar vrijmaking van de landbouwmarkten - voer toch goedkoop voedsel in uit het buitenland - begint bitter te smaken. Dat voedsel is ten eerste niet meer zo goedkoop. En ten tweede, een aantal traditionele exportlanden verkiezen in deze tijden van slechtere oogsten en tekort hun voedsel zelf te houden, hoe zou je zelf zijn? Zelfs vroeger was het al niet verstandig om bv. in West-Afrika de voorkeur te geven aan Aziatische rijst. Jawel, die import is goedkoper maar je houdt geen leefbare samenleving over. Want voor hun eigen boeren betekent het dat ze bij honderdduizenden hun job verloren zonder enig uitzicht op fatsoenlijk werk in eigen land. Van industrie of andere welvaartsmachinerie is er immers weinig sprake. Hoe ga je die invoer dan betalen? Vroeger al een terechte vraag, is ze dat nu, met gestegen prijzen, zeker. En ze krijgt gezelschap van een nog vervelende vraag: waar ga je die rijst kunnen kopen?
Dan moeten de ‘bollebozen' van Wereldhandelsorganisatie
i, Internationaal Monetair Fonds
i, Wereldbank
i en alle landen die volledig vrije landbouwhandel voorstaan toch eens iets uitleggen: waarom vinden ze dat samenlevingen beter niet zoveel mogelijk zelf voor hun eten zorgen maar daarvoor best afhankelijk zijn van andere regio's? Kan iemand trouwens eens uitleggen waarom wij wel verplicht olievoorraden aanleggen maar geen voedselvoorraden, is eten dan minder belangrijk dan olie? Kunnen ze dan ook eens uitleggen hoe het komt dat alle rijke landen altijd hun eigen landbouw hebben beschermd - ook als dat betekent dat ze hun voedsel duurder betalen - en dat hen dat niet heeft belet om rijke landen te zijn? Zien ze dan niet in dat rijke landen hun beschermde landbouw productiever maakten om daarop hun industrialisering en welvaart te bouwen?
En gaan die ‘bollebozen' bovenop blijven komen met hun manie om de rode loper uit te rollen voor de agro-industrie, zogezegd nodig om de wereld te kunnen voeden? Maar waar de familiale landbouw over voldoende kapitaal
i kan beschikken, is die productiever, creëert ze meer werk en inkomen, zorgt ze voor veel welvarender economieën en samenlevingen, en is ze ecologisch duurzamer. In één ding is ze slechter, dat is waar: ze slaagt er niet zo goed in superwinsten te genereren voor grote kapitaalgroepen.
Wie echt wil vermijden dat honger en ondervoeding toenemen, weet wat te doen. Maak dat landen en samenlevingen het recht en de kansen hebben om hun voedselproductie te beschermen en zo goed mogelijk uit te bouwen.
Investeer wat nodig is en geef voorrang aan een productieve familiale landbouw die voedsel produceert voor de lokale bevolking
i.
Stop met de logica van de huidige productie van energiegewassen die laat stikken wie honger heeft en het voedsel eerst opeist om de fabrieken van ‘biobrandstoffen' te laten draaien. Overigens, zelfs puur ecologisch is die productie niet verdedigbaar.
Sta opnieuw toe dat landen hun eigen economie
i mogen uitbouwen met fabrieken en andere welvaartsmachinerie, en dat die een eerste afzetmarkt vinden bij hun eigen landbouwers. Dat levert een positieve spiraal op tussen platteland en stad i.p.v. de huidige negatieve spiraal met een platteland zonder koopkracht waarvan de berooide landbouwers afzakken naar de stad om er de rangen werkzoekenden aan te vullen en zo de lonen naar beneden jagen.
En, niet te vergeten, zorg er voor dat de welvaart in de wereld en in alle landen beter verdeeld geraakt. Want nog altijd geldt dat wie voldoende inkomen heeft, geen honger lijdt.
Dirk Barrez, 25 april 2008
(deze bijdrage verscheen ook in De Standaard)
De auteur schreef het boek ‘Koe 80 heeft een probleem. Boer, consument, agro-industrie en grootdistributie' dat o.a. toelichting verschaft bij de huidige voedselcrisis
klik hier voor meer info en bestellen
Koe 80 heeft een probleem is ook een film, te verkrijgen op DVD
klik hier voor meer info en bestellen
Lees ook
zondag, 2 maart 2014 - 11:45
Vandaag heeft ons eten de geur van petroleum. We hebben veel aandolie en aardgas nodig om eten op ons bord te krijgen. Met een landbouw en voedselvoorziening die afhankelijk is van een eindige energiebron die slechts uit een beperkt aantal landen aangevoerd wordt, zijn we kwetsbaar. Is het mogelijk om de wereld van voedsel te voorzien met minder fossiele brandstoffen en zo ook de broeikasgasuitstoot te beperken?
zondag, 9 juni 2013 - 17:47
Na de twee grote voedselcrises van 1880 en 1930, staan we nu aan het begin van de derde, wereldwijde landbouwcrisis.
dinsdag, 24 november 2009 - 21:26
Vorige week zijn ze er op de Wereldvoedseltop in Rome niet echt uitgeraakt. Onze politieke leiders slagen er niet in om voldoende snel de nieuwe bakens uit te zetten voor de landbouw.
dinsdag, 24 november 2009 - 21:23
De voorbije Wereldvoedseltop in Rome (16-18 november) zou de wereldwijde strijd tegen de honger een nieuwe impuls moeten geven.
dinsdag, 13 oktober 2009 - 23:05
Op 15 oktober, aan de vooravond van Wereldvoedseldag, zullen de organisaties van de Verenigde Naties voor de tweede keer officieel de Internationale dag van de Rurale Vrouwen
Hoe een rijk land arm wordt, dat is wat Argentinië in het begin van de 21ste eeuw aan de wereld toont. Tot ruim na de Tweede Wereldoorlog was dit land één van de rijkste van de wereld. De Argentijnen hadden het goed, ze leefden zoals wij en zelfs beter. Iedereen had werk in hun welvaartstaat met de sterkste industrie van heel Zuid-Amerika, met goede gezondheidszorg, onderwijs en openbaar vervoer.
Het armste continent, dat weten we allemaal. Maar in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht is Afrika tevens het meest geglobaliseerde continent: de Afrikanen halen drie maal meer van hun povere inkomen uit internationale handel dan Europeanen of Amerikanen. Zij zijn dus veel meer ingeschakeld in de wereldeconomie dan andere continenten. Maar zij worden van de export van hun grondstoffen en landbouwgewassen niet rijker, zij verarmen er zelfs van. Dan spreken we beter van uitbuiting en niet van handel.
Het natuurlijk broeikaseffect zorgt ervoor dat het op Aarde lekker warm is met gemiddeld 15°C. Maar te veel CO2 en andere broeikasgassen in de atmosfeer versterken dat broeikaseffect en vele wetenschappers waarschuwen voor de door de mens veroorzaakte extra opwarming en klimaatverandering. Ze wijzen op de gevaren van o.a. een stijgende zeespiegel, toenemend natuurgeweld en (te) snel opschuivende klimaatzones. Vind meer uitleg en een overzicht van belangrijke Pala artikels over klimaatverandering met links naar bronnen
Voor Pala artikels over migratie – zie onderaan deze termOver de hele wereld trekken mensen naar de rijke gebieden: Mexicanen en Salvadoranen naar de Verenigde Staten, Argentijnen naar Italië en Spanje, Egyptenaren en Pakistani naar het Midden-Oosten, Zuidoost-Aziaten naar Zuid-Korea en Japan. Wereldwijd is de allergrootste migratie die van platteland naar stad, meestal binnenin landen.
zie ook helikoptergeldDeze Pala artikels zoomen in op de rol van geld, financiële crisis, falen van grootbanken en alternatieven.Onder Dexia zijn meer artikels te vinden over de ineenstorting van deze Belgische fantoombank.
zie ook agro-ecologische landbouwAl te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
nog aan te maken THEMA
Betaald werk is op onze wereld nog altijd de belangrijkste wijze om aan een inkomen te raken. Zowat overal is het werken geblazen om te kunnen leven.
Op basis van informeel werk ontwikkelt zich een geheel van economische activiteiten dat zich volledig of grotendeels afspeelt buiten de wet, buiten formele regels. Dat is dikwijls zo omdat deze activiteiten buiten het bereik van de wet vallen. Of het gebeurt dat de wet officieel wel van toepassing is maar in de praktijk niet wordt toegepast of niet wordt afgedwongen. Noem het gerust de zwarte of grijze economie.Om een misverstand te vermijden, het is niet zo dat de informele economie geen regels zou kennen, ze heeft haar eigen regels die voor buitenstanders niet altijd makkelijk te doorgronden zijn.Veel meer dan in de formele economie is wie werkt in de informele economie arm, en binnen die informele economie zijn de vrouwen opvallende armer dan de mannen.Toch is er geen volledige tweespalt tussen beide economieën. ‘Werkende armen’, mensen die wel werk hebben maar te weinig verdienen om aan de armoede te ontsnappen, zijn zowel te vinden in de formele als in de informele economie. De twee vloeien in elkaar over en beïnvloeden elkaar. Zo concurreren informele bedrijven oneerlijk wanneer ze geen belastingen of sociale zekerheid betalen.
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
800 miljoen mensen zijn ondervoed, elk jaar opnieuw sterven miljoenen mensen door gebrek aan voedsel en de ziekten die daarmee samenhangen, elke dag meer dan 25.000 doden, dat zijn wel 100 neerstortende passagiersvliegtuigen of ruim acht keer het aantal 11 september doden in de WTC torens, elke dag. Toch levert de Aarde genoeg te eten voor iedereen. Niet een tekort aan voedsel is dus de belangrijkste oorzaak van honger en hongersnood. De echte oorzaak is, veel meer dan voedseltekort, droogte, overstromingen of andere rampen, dat mensen arm zijn, dat ze te weinig koopkracht of inkomen hebben om aan eten te geraken.
Is vanaf 1995 de opvolger van het vrijhandelsakkoord GATT.De Wereldhandelsorganisatie – meestal aangeduid met zijn Engelstalige afkorting WTO - is een intergouvernementele organisatie waarbinnen de ruim 151 lidstaten afspraken maken over hun onderlinge internationale handel.De WTO is machtiger geworden omdat het GATT-overlegforum is uitgegroeid tot een heuse permanente instelling met een eigen, interne rechtspraak. Bij conflicten tussen haar 151 lidstaten treden WTO-experten op als rechters die bindende uitspraken doen, en indien nodig, eveneens zware sancties uitvaardigen. In het internationale recht is dat zeer bijzonder. Het maakt van de WTO meteen één van de machtigste instellingen ter wereld.Bovendien kan de WTO meer thema’s op de onderhandelingstafel leggen dan de GATT. Naast de industriële producten, komen nu ook de landbouwproducten, diensten (zie ook GATS) en intellectuele eigendomsrechten (zie ook TRIPS) ter sprake.De Wereldhandelsorganisatie is de drijvende kracht achter de liberalisering of vrijmaking van de wereldhandel. Steeds lagere handelstarieven of handelsbarrières, dat is het devies. Of de werknemers en het milieu niet in hun rechten worden geschaad blijkt allerminst de zorg van de WTO. De fundamentele sociale rechten of arbeidsnormen kunnen geen aanspraak maken om opgenomen te geraken in haar handelsakkoorden. Als het van de WTO afhangt leven we in een wereld waarin de rechten van goederen en diensten wereldwijd afdwingbaar zijn maar niet de vakbondsvrijheid of het gezondheidsrecht van de Europeanen om de import van Amerikaans hormonenrundvlees tegen te houden.Vooral sinds de WTO-conferentie in Seattle in 1999 rijst daartegen wereldwijd protest van vakbonden, boerenbewegingen, milieuorganisaties, enzovoort verzameld in de andersglobaliseringsbeweging.Sinds de WTO conferentie in 2003 in Cancun slaagt de organisatie er niet meer in om akkoorden te sluiten. Voor het eerst vormen de ontwikkelingslanden daar een krachtig blok dat geen genoegen neemt met wat de Verenigde Staten, de Europese Unie en Japan beslissen.
het IMF is - samen met de Wereldbank - opgericht in 1944 in Bretton Woods (zie ook onder dat trefwoord).185 landen zijn lid. Met bijna 17 procent van de stemmen bezit de VS – de grootste aandeelhouder – als enige een vetorecht. Beslissingen vereisen immers een meerderheid van 85 procent. Erg democratisch functioneert het IMF dus niet. De Europese Unie kan ook boven die 15 procent drempel uitkomen maar slaagt er niet in gezamenlijk op te treden.Het IMF moet de wereldeconomie in goede banen leiden en houdt zich daarom bezig met de ondersteuning van munten, de financiële stabiliteit en de kredietverlening aan staten.Maar er rijst kritiek op zijn groeimodel en het éénzijdige en onvoorwaardelijke geloof in liberalisering en privatisering. De IMF activiteit blijft immers niet zonder gevolgen voor het sociale beleid van landen.Lidstaten die steun wensen van IMF en Wereldbank moeten hun economie aanpassen en die structurele aanpassingsprogramma’s voorzien dikwijls zware besparingen met nefaste gevolgen voor onderwijs, gezondheidszorg, werkgelegenheid, armoedebestrijding.Zeker t.a.v. ontwikkelingslanden in geldnood is het IMF heel machtig want ze zijn afhankelijk van het Fonds om aan geld te geraken bij financiële instellingen. De macht in het Fonds is verdeeld volgens het aandeel dat landen hebben in het kapitaal. Veel macht dus voor wie veel geld heeft, voor de rijke landen. Dan is het wel vreemd dat de landen van de Europese Unie met veel meer kapitaalsinbreng dan de VS, er niet in slagen om hun meer sociale opvattingen, hun concept van de welvaartstaat en van de sociaal en ook ecologisch gecorrigeerde markteconomie door te drukken.Het is dus niet zonder reden dat er mondiaal protest te horen is tegen het IMF en dat de internationale vakbondswereld en de Internationale Arbeidsorganisatie wijzen op de negatieve sociale gevolgen en druk uitoefenen. Het IMF moet dringend zijn historische opdracht terugvinden, namelijk om de economieën en het geldverkeer zo te begeleiden dat de levensstandaarden verhogen, iedereen werk heeft en we kunnen leven in een meer welvarende en vreedzame wereld.De jongste jaren verliest het Internationaal Monetair Fonds van zijn pluimen en zijn invloed. Nogal wat ontwikkelingslanden betalen hun schulden af om af te raken van hun afhankelijkheid. Vooral in Azië onderzoeken de nieuwe succesvolle economieën, die op een immense berg geld zitten, of er alternatieven zijn voor het IMF. En zelfs de regeringen van arme landen hebben nu de keuze om niet langer aan te kloppen bij IMF of Wereldbank maar leningen aan te gaan bij bijvoorbeeld China.
Is samen met het IMF opgericht in 1944 in Bretton Woods (zie ook daar).Ze bestaat uit de Internationale Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling en de Internationale Associatie voor Ontwikkeling. De Wereldbank telt 185 landen-aandeelhouders. Met 16,45 procent van de stemmen bezit de VS – de grootste aandeelhouder – als enige een blokkeringsminderheid. Erg democratisch functioneert de Bank dus niet.Samen vormen IMF en Wereldbank zowat het mondiale ministerie van financiën. Terwijl het IMF zich concentreert op het monetaire en budgettaire beleid van landen, verschaft de Wereldbank leningen om hun ontwikkeling te financieren. In het begin leent zij aan het verwoeste naoorlogse Europa, later aan ontwikkelingslanden.In de praktijk vormt de Wereldbank één as met het IMF en wendt zij haar financiële macht aan in het kader van het gezamenlijk voorgestane beleid van structurele aanpassing. Die benaming mag dan na kritiek in onbruik geraken, daarom is de doelstelling van IMF en Wereldbank om economieën open te gooien, om ze te liberaliseren en te privatiseren, nog niet veranderd.De gevolgen voor de betrokken samenlevingen blijven al even dikwijls asociaal en zelfs dramatisch. Uit onvrede over dat beleid neemt de vice-voorzitter van de Wereldbank, Joseph Stiglitz, in 2001 ontslag. Hij schrijf zijn kritiek neer in het boek Perverse globalisering (zie ook onder structureel aanpassingsprogramma).
Is naast arbeid, grondstoffen en kennis één van de middelen die ons helpt om welvaart te scheppen. Kapitaal kan variëren van grond tot zware industriële infrastructuur tot ruime financiële middelen. Ons grootste kapitaal om economische rijkdom voort te brengen is ongetwijfeld de Aarde. Als we er duurzaam mee omspringen, is het een onuitputtelijke bron van zuiver water, voedsel, hernieuwbare energie en hernieuwbare grondstoffen. Het is wel ironisch om vast te stellen dat ons economische systeem die Aarde zwaar miskent en dus eigenlijk zeer antikapitalistisch tekeergaat.
zijn we met te veel? In 2015 telt de wereld 7,350 miljard mensen. In de toekomst kijken is niet makkelijk, maar omstreeks 2050 zullen we in de medium schatting meest waarschijnlijk met zowat 9,73 miljard zijn. Ongeveer zoals vandaag zouden 1,29 miljard mensen in de nu rijke, vooral industriële landen leven, daar komt vergrijzing van. De nu veel armere landen zien hun bevolking aangroeien van goed 6,18 tot wel 8,44 miljard, met volgens sommigen dreigende overbevolking. Tegen 2100 zou de groei stevig terugvallen met een wereldbevolking van dan waarschijnlijk 11,21 miljard.
Economie omvat alles wat met de creatie, bevordering en verdeling van welvaart en welzijn te maken heeft. De economie is de draaischijf voor onze behoeften en ambities, zowel van de mens als van de samenleving. Het gaat erom de schaarse middelen zo goed mogelijk te gebruiken om aan de behoeften en ambities te voldoen. Economie is dus kiezen: kiezen welke behoeften vervuld worden en welke ambities worden nagestreefd, en welke niet.