Hoe zit dat dan met groei in een duurzame economie?

Voor wanneer een ernstig debat
over groei i en décroissance – degrowth – ontgroei i?

We moeten nu snel overschakelen naar een duurzame economie i die de ecologische planetaire grenzen i weet te respecteren. Maar hoe zit het dan met economische groei i, al tijden het leidende principe van economie i, politiek en zelfs samenleving?

Om de groeikwestie heen blijven fietsen of de discussie over groei niet ernstig voeren tussen haar verdedigers en de voorstanders van een stationaire economie i of van ontgroei – een vertaling van décroissance en degrowth – is een hypotheek op de toekomst van ons allemaal.

Groei is zowat het centrale, meest gebruikte of vooronderstelde begrip en concept in de courante economie die een sterk financieel gedreven kapitalisme is. Groei is daarenboven zowat het fundament van de welvaartsstaat – die de economie sociaal wil corrigeren – en van het dominante ontwikkelingsdenken. En het is de hoeksteen van al het politieke handelen daaromtrent. Erover zwijgen is dus geen optie.

Het is mogelijk om groei te analyseren als de heilige koe van het kapitalisme, van de welvaartsstaat en van het dominante ontwikkelingsdenken. Het is logisch om uit wat we nu weten over de onhoudbaarheid van de huidige groei-economie, te besluiten dat we een stationaire economie nodig hebben.

Maar is dan de conclusie dat het gedaan moet zijn met alle groei? Meer nog, dat we moeten ontgroeien? Het is een van de vraagstukken die opduiken voor verdedigers van een dergelijke economie.

Verketteren helpt niet

Allereerst, en het doet er niet toe of het terecht is of niet, groei simpelweg verketteren, stuit in de reële wereld bij verreweg de meeste burgers, bedrijven i, politici en wetenschappers op het grootste onbegrip. Er gaat van verkettering al te weinig wervingskracht uit, zelfs bij de minderheid die al gewonnen is voor de uitbouw van een sociaalecologische en democratische economie en samenleving. Zo schieten we echt niet op.

Sommige – goede – groei is nu uiterst noodzakelijk

Voor de zware transitiefase die ons wacht, is het feitelijk onjuist dat geen enkele groei goed zou zijn. Sommige groei, bijvoorbeeld van hernieuwbare energiesystemen, duurzame landbouw i en korte voedselketens, nieuwe commons i, zo kort mogelijke materiaalkringlopen, deeleconomie of nieuwe duurzame gewone of coöperatieve bedrijven, is uiterst gewenst en zelfs noodzakelijk voor een succesvolle transitie i naar een stationaire economie.

Snelle verbeteringen

Wat nog altijd moet groeien, en liefst supersnel, is alles wat deel zal uitmaken van een echt duurzame of sociaalecologische economie. Die goede groei behelst met andere woorden de systematische uitbouw van alle nieuwe circulaire economische systemen die we nodig hebben, maar ook van rechtvaardige verdelingssystemen en van democratische instituties die de economie maatschappelijk inbedden. Dat moet snel gebeuren om die nieuwe systemen in de plaats te kunnen schuiven van de oude systemen.

Dat is ontzettend belangrijk, en het is zeker in deze fase totaal onnodig alle groei compleet te verketteren – met de degrowth-vlag op kop – en zo contraproductieve weerstand op te roepen.
Het is veel makkelijker voor de meeste mensen om te begrijpen dat eerst nieuwe initiatieven moeten kunnen bloeien en groeien opdat niet-duurzame oude systemen snel zouden kunnen krimpen en verdwijnen.
Het is veel intuïtiever om dat proces vergezeld te zien van nieuwe instituties die geloofwaardig de oude welvaartszekerheden kunnen vervangen.
Concreet valt er bijvoorbeeld veel begrijpelijke weerstand te overwinnen tegen de sluiting van kerncentrales zolang mensen er niet van overtuigd zijn dat de elektriciteitsvoorziening op een andere wijze is verzekerd.

Een welkome overgangsfase

De transitiefase, vol opbouw van duurzame alternatieven die moeten uitgroeien tot nieuwe systemen en uiteindelijk uitmonden in een stationaire economie, is een meer dan welkome overgangsperiode.

Zo maken we een andere wereld

Want deels kunnen we voor die transitie nog gebruikmaken van oude werkwijzen en concepten. Daarmee lossen we tegelijk zelfs aloude problemen en knelpunten op. Zo is geld i, waaronder het vele spaargeld van burgers, tegen een redelijke vergoeding inzetbaar voor de financiering en het creëren van de nieuwe economie. Zo kan die nieuwe economie al veel meer dan de oude van de burgers zelf zijn. Zo scheppen de noodzakelijke duurzame investeringen mee het werk i voor de vele werklozen, bezorgen ze hun een inkomen en verminderen ze de ongelijkheid. Zo zorgen de nieuwe activiteiten voor fiscale inkomsten waarmee publieke goederen en diensten kunnen worden betaald. Evenzo creëren ze de inkomsten voor een robuust socialezekerheidssysteem.

Zo keren we de wanhoop, het fatalisme en de dooddoener dat het niet anders kan. Zo wekken we vooral de hoop dat een andere wereld wel degelijk mogelijk is: burgers, bedrijven en overheden maken de bouwstenen daarvoor en plaveien de wegen erheen.

Zijn we er dan? Niet helemaal

Zijn we er dan? Niet helemaal. Zo zal het nodig zijn om een rechtvaardige rem te plaatsen op niet-duurzame overconsumptie, denk bv. aan de almaar stijgende vliegtuigreizen. Transitiewetenschappers argumenteren ook dat positieve intrest op geld een voortdurende aanjager blijft van slechte bnp i-groei. Het doet er zelfs niet toe of de welvaart toeneemt, gelijk blijft of daalt. (1) Opnieuw botsen we op dat faliekante bruto nationaal product i en groeidenken. Ze dringen aan om dus ook het huidige geldsysteem op de schop te nemen.

Toch blijven de transitiewetenschappers ons antwoorden schuldig, hun stationaire verhaal is nog te onaf, zoals onze volgende Pala bijdrage zal vertellen. Maar gelukkig kunnen we profiteren van een overgangsfase, als we tenminste beginnen met transitie.

Dirk Barrez - hoofdredacteur Pala.be

(1) Lees bv. de bijdrage in vorige Palabrief Nuance tussen selectief vooruitgangsgeloof en verlammend doemdenken met o.a. een kritiek van het bnp begrip

Deze bijdrage is grotendeels gebaseerd op hoofdstuk 14 van het boek Transitie. Onze welvaart van morgen

Uw doordachte reacties zijn heel welkom op het emailadres infoATpala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen.
We verwelkomen u graag als steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Schenk vrienden, familie, kennissen of collega’s een gratis abonnement, dan hoeven ze Pala nooit te missen. Gebruik daarvoor het geschenkabonneeformulier – klik hier

Lezersreacties

Volkomen eens met de stelling dat het hele kapitalistische systeem met geld als middelpunt, dringend moet veranderd worden. Een globale transitie is dringend nodig. De economische groei moet zich vertalen in een groei gebaseerd op hernieuwbare energie i, korteketenhandel, rechtvaardige globaal gelijklopende lonen...

Dat die noodzaak overal onderkend wordt, is al een hele stap in de goede richting. Spaargeld inzetten voor duurzame projecten in landen waar nog altijd geen menswaardig bestaan wordt geboden aan de bevolking i, vind ik een heel goed idee. Niet om direct weer intresten te kunnen opstrijken, maar om de dringendste noden te lenigen overal in de wereld.

Ik zou aan de acht rijkste mannen van de wereld (die evenveel bezitten als de helft van de wereldbevolking), willen voorstellen dat ze een fonds oprichten waarin massaal een (groot) deel van het vermogen wordt gestort, met het oog op duurzame projecten die een eind moeten maken aan hongersnood i, huisvestingsproblemen, onderwijsachterstand, werkloosheid, ontoegankelijke gezondheidszorg.

Die activiteiten moeten nauwgezet en transparant worden gerapporteerd aan de deelnemers die eens voor één keer niet geïnteresseerd zijn in wat het hen opbrengt, maar hoe de vordering is bij de projecten.

De voldoening die daaruit voortvloeit kon wel eens meer impact hebben dan de zoveelste nul achter hun banksaldo. Van transitie gesproken. We moeten de rijksten actief betrekken bij een globale, noodzakelijke en hoogdringende verbetering van de toestand van deze planeet. Daarom moet evenveel aandacht gaan naar de klimaatverandering i. Tegelijk met de herverdeling van de welvaart moeten we massaal inzetten op hernieuwbare energie, waaruit ook weer heel wat jobs voortvloeien. Werk is er en zal er altijd zijn, maar de positieve instelling en de zin ervan moeten maatschappelijk verantwoord zijn en niet alleen maar een schatrijke minderheid dienen. Alleen met een respectvolle communicatie kunnen we proberen de gefortuneerden over te halen om dit voorstel ter harte te nemen. Diplomatie en discretie zullen meer vruchten afwerpen dan veroordelingen, bevelen en strafmaatregelen.

Als men er in slaagt om de grootste armoede i de wereld uit te helpen, zouden de meeste wereldproblemen veel gemakkelijker op te lossen zijn. Rechtvaardigheid betekent vrede en vrede is de basis voor welvaart.

Het is zeker de moeite waard om dit te overwegen en na te denken hoe we wereldwijd kunnen samenwerken aan het meest dringende: de herverdeling van de welvaart.

Vie Kuijken, 27 januari 2017