Ook de journalistiek is in het ‘corona’ geding

COVID-19 trekt diepe sporen door mensen en samenleving, en ook de impact op nieuwsmedia en journalisten is groot. Dat opent de vraag naar de risico’s van de crisis voor de journalistiek en haar basiswaarden van onafhankelijkheid en vrijheid.

Vooraf: de coronacrisis biedt ook kansen voor de nieuwsmedia. Dit is een uitgelezen moment om zich waar te maken als betrouwbare mediator van informatie. In de praktijk blijken veel mensen – misschien ook omdat ze meer tijd hebben – hun weg terug te vinden naar de professionele nieuwsmedia. Belangrijk is nu deze winst in nieuwsconsumptie en waardering te valoriseren voor post-coronatijden.

Niettemin is de negatieve impact van de coronacrisis voor de journalistiek reëel. Die situeert zich zowel op het bedrijfseconomische niveau van de mediahuizen als op het operationeel-journalistieke niveau. Zowel voor de mediahuizen als voor de overheid vormt dat uitdagingen. In zekere zin staat zelfs de persvrijheid op het spel, een basiswaarde die onder meer in artikel 19 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens i (UVRM) is vastgelegd. COVID-19 mag het dus niet halen op artikel 19.

Dit spanningsveld doet zich overal ter wereld voor. In talloze landen zetten corona i en het overheidsbeleid daaromtrent journalisten en hun werk i trouwens veel meer onder druk dan bij ons. Diverse internationale organisaties zetten dan ook waakzaamheidsplatformen op, met name de Internationale Federatie van Journalisten (www.ifj.org), Reporters sans Frontières (www.rsf.org) en het International Press Institute (www.ipi.media).

Kwetsbare zakenmodellen

Meer mensen dan ooit lezen (online) kranten en kijken naar tv-journaals, maar dat levert onvoldoende inkomsten op om de geïmplodeerde reclame-inkomsten te compenseren (de corona-nieuwsparadox). Zijn nieuwsmedia te reclame-afhankelijk, en hoe lukken we er in om het publiek ook weer wat meer te doen betalen voor nieuws? Hoe krijgen we mensen zover dat ze ons nieuws behalve moreel ook financieel weer valoriseren? En welke rol voor de overheid? In een democratische rechtsstaat valt overheidssteun voor professionele, kwaliteitsvolle journalistiek zeker te verantwoorden, zij het onder de vanzelfsprekende voorwaarde van onafhankelijkheid.

Personeelsbeleid en redactiecapaciteit

De coronacrisis heeft nieuwsmedia in crisismodus gebracht, en dat leidde tot verminderingen van het personeels- en medewerkersbestand, ook bij journalisten. Voor een deel is dat uit te leggen: over wat niet is (geannuleerde voetbalmatchen en concerten bijvoorbeeld) is geen verslag mogelijk. Los daarvan mist elke besparing op nieuwsredacties nu elke grond. Integendeel, gelet op de gigantische nieuwsvloed die ons de komende maanden en jaren nog te wachten staat, valt er alleen maar extra te investeren in journalistiek. Ook om de wassende stroom aan fake news en desinformatie tegen te gaan – over corona en zoveel andere dingen – dringen blijvende investeringen in professionele journalistiek zich op.

Journalistieke basics: elementaire privacy

Om de corona-epidemie in te dijken wordt almaar meer aan digitale tools gedacht die de gezondheidssituatie en ook contacten van burgers registreren. Het spanningsveld met de individuele privacy is manifest. Voor journalisten zijn de risico’s extra groot, wanneer dergelijke systemen ook contacten en verplaatsingen gaan bijhouden. Zulke praktijken staan haaks op de basisvrijheden waar elke journalistiek zich moet kunnen op beroepen. In het bijzonder het journalistieke bronnengeheim, dat nochtans wettelijk verankerd is, is hier in het geding.

Vrijheid van beweging

Het regeringsbesluit van 18 maart 2020 houdende dringende maatregelen om de verspreiding van het coronavirus COVD-19 te beperken heeft terecht “de media i en de journalisten” als “essentiële dienst” buiten de ‘lockdown’ geplaatst. Het is nu belangrijk dat de overheden deze toegelaten bewegingsvrijheid ook loyaal toepassen in de praktijk. De VVJ/AVBB dringt erop aan dat politiediensten maximale faciliteiten blijft verlenen aan alle houders van een officiële perskaart of VVJ-lidkaart.

Rechten op toegang, vrijheid van informatiegaring

De VVJ/AVBB stelt vast dat het her en der moeilijker is geworden om nog toegang te krijgen tot gebouwen, evenementen of gebeurtenissen. Het gevaar bestaat dat het gezondheidsrisico wordt uitgespeeld als alibi om journalisten niet langer toegang te verlenen. Zeker wanneer het om politieke of gerechtelijke instanties gaat, is dat problematisch. De VVJ/AVBB drong er dan ook bij lokale besturen en rechtscolleges op aan om de minimale openbaarheidsvereisten in acht te nemen. Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open Vld) engageerde zich er alvast toe om de gemeentelijke overheden op hun plichten ter zake te wijzen. Daarnaast blijft het belangrijk dat reporters ook tot andere relevante sectoren toegang krijgen, zoals ziekenhuizen of woonzorgcentra – zij het evident steeds met toepassing van alle veiligheidsvoorschriften.

Poolvorming als noodoplossing

Poolvorming, waarbij de fysieke aanwezigheid van journalisten bij een event wordt beperkt en opnames worden gedeeld, kan in noodgevallen een uitweg zijn. In de praktijk wordt hier door alle redacties ook solidair aan meegewerkt. Toch mag dat systeem geen gewoonte worden. Het uitgangspunt moet wel degelijk het pluralisme van de nieuwsmedia blijven, wat er in de praktijk op neerkomt dat toegang wordt verleend aan alle professionele journalisten die zich aandienen.

Vrijheid van publicatie en commentaar

Enkele landen trachten de coronacrisis te beheersen door de vrije meningsuiting onverkort aan banden te leggen. In Hongarije verschuilt de regering-Orban zich achter de strijd tegen fake news om straffen te zetten op informatie die tegen het regeringsbeleid ingaat. Ook andere autocratische regimes leggen de vrije informatie over corona & Co. aan banden. Wat is ‘autocratisch’ trouwens? In de VS blijft de president nieuwsmedia en journalisten discrediteren bij elke nieuwe kritische vraag, of belet hij simpelweg dat die nog wordt gesteld. Het is evident dat dit wegen zijn die nooit bij ons mogen worden bewandeld.

Pol Deltour

De auteur is nationaal secretaris van de Vlaamse Vereniging van Journalisten / Algemene Vereniging van Beroepsjournalisten in België - VVJ/AVBB

Lees de volledige bijdrage Een maand coronacrisis: de impact op de (Vlaamse)  journalistiek op de website van VVJ
 

Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier