75. Van eiland tot wereld. Blijven we gevangen in het neoliberalisme of kan het anders?

Niemand kan uitleggen waarom vele hard werkende mensen amper een euro per dag verdienen terwijl mislukte bankiers tientallen miljoenen inpikken. Zo mogelijk nog minder valt te verdedigen dat onze economie i ooit maar goed zou kunnen werken en voor onze welvaart blijven zorgen als ze haar grootste kapitaal i - de planeet aarde i - opvreet, van klimaatverandering i tot overbevissing i en ongezien verlies van biodiversiteit i. En geen een die kan verklaren waarom we niets te vertellen zouden mogen hebben aan monopolistische of slecht geleide energieconcerns, banken, autoconstructeurs, telecombedrijven, farma- of zaadmultinationals terwijl we al vele jaren voor alle reuzenwinsten zorgen... of net moeten vermijden dat ze bankroet gaan.

We kiezen voor de ondergang, dat hoort toch zo?

Wie beseft hoe immens de ongelijkheid in de wereld is, hoe slecht het ons milieu vergaat, hoe ondemocratisch het er vooral in onze economie aan toe gaat, die weet: we kampen met slechte globalisering i vol ecologische, sociale en democratische deficits. We overschrijden in ijltempo de grenzen van wat planeet, samenleving en echte democratie i kunnen (ver)dragen. Zo riskeren we een sociaalecologische ineenstorting, dat is momenteel ons meest waarschijnlijke toekomstscenario. Voor al wie dit ongeloofwaardig of onmogelijk acht, alle verdwenen beschavingen dachten wellicht ook zo... bijna tot vlak voor hun ondergang.

Daarenboven combineren we dit slechte scenario met die alom te horen onzin, de slagzin: het kan toch niet anders, het moet zo. En dus blijven we veel te veel overleveren aan een dikwijls al te manke marktwerking en ondermaats presterende privébedrijven, en weigeren we duidelijke regels op te leggen; we blijven maar liberaliseren en privatiseren en dereguleren, ook als het niet werkt, in voedselvoorziening, energie i, gezondheidszorg, transport, media i, banksector, communicatie, onderzoek, noem maar op. Velen zijn zich dikwijls niet eens bewust hoezeer we de gevangenen zijn van deze ideologie van het neoliberalisme.

Of kan het toch anders?

Maar lang niet iedereen laat zich voortdurend vangen. Want wanneer mensen het samenleven onmogelijk maken en in de loopgraven van onze wereldeconomie elke dag tienduizenden omkomen en honderdduizenden hun bestaan verliezen... dan zal ook altijd onstuitbaar het verzet groeien en is daar opnieuw de onuitroeibare wil om de samenleving menselijk te maken. Want ze weten dat het beter kan.

Dan wordt het duidelijk dat we keuzes kunnen maken.
De keuze vooreerst voor een radicale participatieve democratie en integraal federalisme, omdat - vergeet het niet - democratie van onderuit hoort te groeien.
De keuze om niet de oorlogen van gisteren te voeren, wel die van vandaag en morgen. Want we zijn in oorlog i... maar anders dan we spontaan denken. We zijn in oorlog, in de eerste plaats de grote oorlog tegen losgeslagen markten die moordende inkomensongelijkheid meebrengen en samenlevingen hun inkomen afnemen, de derde wereldoorlog tegen de ecologische catastrofes en de honderdjarige oorlog tegen de ontkenning van democratie en mensenrechten i.
De keuze om iedereen het recht te geven om welvaart te creëren, om te ondernemen dus. Daarom heeft elke mens recht op kapitaal. Zo maken we komaf met het onterecht heersende economisch principe dat het kapitaal arbeid i tewerkstelt en de mens hoogstens wordt beschouwd als een productiefactor.
We kunnen kiezen om onze economie te sturen, en voluit te gaan voor een sociaalecologische economie. Dat is meteen een keuze voor zinvol werk i. Want de omschakeling naar ecologische duurzaamheid i is één grote schreeuw om werk en inkomen. Er zijn vele handen nodig om, de wereld rond, het al vernietigde natuurlijke kapitaal te herstellen, en om een milieuvriendelijke voedseleconomie te creëren die alle mensen voldoende en gezond eten verschaft. Leefbare steden uitbouwen en renoveren, energieproducerende woningbouw, heel onze transporteconomie herdenken en hertimmeren, meer welvaart produceren met minder energie en minder grondstoffen i, de economie dematerialiseren dus, heel onze energievoorziening op hernieuwbare sporen zetten, onze grondstoffen recycleren: voor al die ambities moeten er dringend meer hersens en handen aan het werk.
We kunnen de keuze maken voor een werkelijke economische democratie want er is pas democratie wanneer het gelijkheidsbeginsel niet enkel politiek maar ook economisch krachtig doorbreekt, wanneer mensen economisch onafhankelijk zijn.
De keuze ook om de welvaart te verdelen op een eerlijke, efficiënte  en ecologische wijze, met een mondiaal basisinkomen i voor iedereen en een maximuminkomen, of beter misschien een aardegebruiksrecht: voor iedereen een CO2 rugzakje waarmee men een leven lang moet rondkomen.
We kunnen kiezen voor maatschappelijke zekerheid, verzekerde gezondheidszorg voor iedereen (weg met de aparte hospitalisatieverzekering) en een sociaalecologisch dak boven ons hoofd.
We herontdekken en kiezen voor de nodige publieke goederen in eigen land en wereldwijd, van energie tot veiligheid i.
We waken erover dat we kunnen beschikken over waarlijk onafhankelijke en betrouwbare media.
We leren hoe essentieel intern pluralisme is in multiculturele samenlevingen en bewaken het alleenrecht van mensen en hun seculiere besturen om het samenleven wettelijk te regelen.

Oei, een utopist!

Dit is het boek van een utopist, ook al loop je het risico met dat woord te worden doodgeknuppeld.
Ons verleden leert ons echter de kracht van utopieën i. Hoe werd er begin vorige eeuw geoordeeld over wie streefde naar onafhankelijkheid voor alle volkeren, naar dezelfde burgerrechten voor blank, bruin, zwart of geel, naar algemeen stemrecht voor man en vrouw, naar de achturendag, naar gelijke rechten voor vrouw en man, naar betaalde vakantie, of naar een verenigd Europa zonder oorlog? Voor de weldenkende zogenaamde realisten van toen waren dat naïevelingen of utopisten, in de betekenis van mensen die onhaalbare maatschappelijke ambities nastreven. Maar hun idealen zijn dus wel degelijk haalbaar gebleken. Ze bewijzen dat werken aan een betere wereld echt geen illusie hoeft te zijn.

Jazeker, een utopist

Vandaag staan we er dus opnieuw met broodnodige utopieën zoals een radicale, participatieve democratie - ook op economisch vlak - de uitbouw van een sociaalecologische economie en van mondiale sociale zekerheid i, en voor iedereen een basisinkomen en een rugzak van milieugebruiksrechten. Voor alle slechte verstaanders die we zullen ontmoeten: zulke utopieën hebben niets van doen met de waanbeelden die geleid hebben tot de dictaturen en de humanitaire rampen van extreemnationalisme en nazisme, en evenmin met de dramatische ontsporingen van het reëel bestaande communisme.

Alleen met dergelijke utopieën doorbreken we de crisis van de verbeelding die geen oplossingen wil zien voor de vele deficits die de tegenwoordige globalisering veroorzaakt. Zo winnen we aan kracht. Dit zijn inderdaad utopische visies, maar niet in de betekenis van onhaalbare concepten of illusies. Integendeel, deze utopieën zijn juist zeer realistisch, zeer haalbaar. Ze geven aan welke veranderingen mogelijk zijn, welke wegen we kunnen inslaan. Het zijn mobiliserende projecten die verankerd zitten in de werkelijkheid.

We hebben nood aan een visie die mondiaal en lokaal is, die zowel universeel is als diversiteit weet te respecteren, die zowel het verzet inspireert als alternatieven aanbiedt, die het individuele én het collectieve recht weet te doen, die dus vrijheid en solidariteit weet te combineren, die utopisch is én realistisch, die radicaal is én pragmatisch.

Er is veel nood aan nieuwe en vernieuwde beweging in onze samenleving, aan bewegingen voor een sociaalecologische én democratische samenleving en economie. En misschien hebben we zelfs al even hard een nieuwe partij nodig die uit al die beweging zal groeien. Wat Van eiland tot wereld herbergt, is een maatschappelijk programma. Daar valt ook een politiek programma uit te halen dat vandaag jammer genoeg niet of slechts heel onvolkomen wordt aangeboden.

Dirk Barrez, 22 augustus 2009

Voor al wie het voorbije jaar de voordracht heeft bijgewoond Van eiland tot wereld. Appèl voor een menselijke samenleving, vormt deze tekst min of meer een samenvatting.

Reageren en meedenken kan op ons forum, onder het discussiethema Van eiland tot wereld. Blijven we gevangen in het neoliberalisme of kan het anders? Zorg voor korte, doordachte bijdragen, zo komen we samen verder.

Overname van deze opinie door niet-commerciële initiatieven of verenigingen mag, mét volgende bronvermelding: Dirk Barrez, PALA i nieuwsbrief over onze globaliserende wereld, voor gratis abonneren en forum surf naar www.pala.be. Wij vernemen dat graag met een mail naar info@globalsociety.be
Voor wie nog meer discussiestof wil, klik op opinies in de navigatiebalk boven