De voorbije eeuwen zijn we uit het oog verloren dat er naast publieke en privégoederen ook heel belangrijke gemeenschappelijke goederen bestaan die vooral goed beheerd moeten worden. Zeker in deze crisistijden zullen we, naast de staat en de falende markt, opnieuw het belang moeten ontdekken van betere beheersvormen van die commonsi zoals bijvoorbeeld natuurlijke rijkdommen of open source software.
Dat is de goede raad van Tine de Moor en David Bollier, twee hoofdsprekers op een congres over het belang van de commonsi, in het Nederlands ook wel gemeengoedi genoemd. Ze spraken op 9 maart tot een meer dan volle zaal in het Academiënpaleis in Brussel.
Alles wat we delen
Tine de Moor, professor aan de Universiteit Utrecht, helpt ons verder met het concept. De commonsi zijn hulpbronnen die gemeenschappelijk bezit zijn of gedeeld worden door gemeenschappen. In essentie gaat het om alles wat mensen delen.
Ze ploegt vooral in het Europese verleden – vooral dan het noordwestelijke deel ervan – om de oorsprong en de voordelen te schetsen. In de Middeleeuwen worden heel wat gronden gemeenschappelijk beheerd en gebruikt. Het is makkelijker om grote weideoppervlakten te omheinen en grote kuddes te hoeden dan dit allemaal afzonderlijk te doen. Samen sta je ook sterker en je deelt de risico’s, bijvoorbeeld dat een rivier waarvan de bedding verandert net jouw stukje grond doet verdwijnen. Ook zijn de kosten om bijvoorbeeld aan alle nuttige informatie te geraken, voor overdracht van eigendom of voor bewaking lager dan wanneer je daar administraties, advocaten en politie voor moet betalen.
Naast commonsi bespeurt de Moor nog tal van andere vormen van collectieve actie zoals gilden, irrigatiegemeenschappen of coöperatiesi.
Dna voor een andere wereld
David Bollier, blogger en activist uit de VS, ziet de commonsi als het dna om een andere wereld te bouwen. Niet toevallig refereert hij daarmee aan de meest bekende slagzin van de andersglobaliseringsbewegingi. In het verlengde daarvan ziet hij ook de Arabische lente, de indignados en Occupy Wall Street als voorlopers van die andere wereld.
Nu de financiële crisis woedt, en de grote bedrijveni samen met de staten zo hard falen, vormen tal van oude en nieuwe gemeenschappelijke goederen de bouwstenen van de alternatieven. We doen hier een flinke greep uit de uitvoerige opsomming van Bollier: globale atmosfeer, oceanen en meren, genen, zaden, bossen, mineralen, vrije en open software, blogosfeer, visgronden, agro-ecologische kennis, vrije cultuur, parken en andere publieke ruimten, alternatieve geldsystemen,…
Alternatief voor falende markt, en voor staat?
Daarmee komen de belangrijkste kwesties, ook voor Tine de Moor. Bieden gemeenschappelijk beheerde goederen een alternatief voor de falende markt? Ze beschermen in elk geval tegen een nefaste commercialisering. Misschien dat we, nu de markten manifest niet zo goed blijken te functioneren, zullen moeten gebruikmaken van de stijgende kansen om via andere vormen van samenwerking opnieuw meer gemeenschappelijke goederen te creëren.
En vormen die dan ook een alternatief voor de staat? Misschien wel, als we erover waken dat de betrokkenen echt moeten mee beslissen, dat overduidelijk is wie de rechthebbenden zijn (en wie niet), dat het een bottom-up proces is en dat het hier werkelijk om zelfbestuur gaat.
Een vergeten en herontdekte schat
De opvatting in de 18de eeuw van het individu als centrale component van de samenleving, de opkomst van een sterke natiestaat en de doorbraak van de vrije markteconomie leiden halverwege de 19de eeuw tot de ontmanteling en privatiseringi van de commonsi in Europa.
Maar in de late 20ste eeuw herontdekt men het belang van de gemeenschappelijke goederen. In 2009 gaat de Nobelprijs voor Economiei zelfs naar professor Elinor Ostrom voor haar werki over de beste manier om gemeengoedi te beheren.
Het belet niet dat, zoals Bollier aanstipt, Disney niet ophoudt zich tal van volksverhalen toe te eigenen, biotechnologische bedrijveni de meest interessante natuurlijke rijkdommen blijven bemachtigen en er wereldwijd een spectaculaire landroof plaatsgrijpt… terwijl nochtans twee miljard mensen rechtstreeks moeten leven van de commonsi op deze planeet.
De strijd voor de gemeenschappelijke goederen is dus geenzins gewonnen. Dan is het goed om weten dat het zelfbestuur van gemeenschappelijk goederen wel degelijk kan werken, op een effectieve en efficiënte wijze, zo verzekert Tine de Moor. Erkenning door overheden is echter wel essentieel. Zo kan dit gezamenlijke beheer weerstand bieden aan de druk vanuit de markt.
Op een vraag uit het publiek klinkt het zelfs dat zij opnieuw veel toekomst ziet voor coöperatiesi. Het optimisme is nog niet van de aardbodem verdwenen.
Dirk Barrez
De auteur schreef o.a. de boeken van Verontwaardiging naar Verandering – klik hier - en Van eiland tot wereld. Appèl voor een menselijke samenleving – klik hier
Het congres ‘De commonsi: hoe beheren wat van iedereen is?’ is georganiseerd door Green European Foundation, Oikos en Etopia
Afbeelding
Schrijf in op de PALA nieuwsbrief
verschijnt maximaal 2 maal per maand
een journalistieke kijk op onze globaliserende wereld Hoe is de wereld eraan toe? Waar moet het naartoe? Hoe geraken we daar?
PALA zoekt met haar nieuwsbrief, website en boeken de antwoorden voor een meer sociale, ecologische en democratische samenleving en economie
Onze samenlevingen hebben nood aan een ecologisch pact waarbij de politieke partijen in overleg met de samenleving kiezen voor de uitbouw van een ecologische economie.
Waaraan denken we bij het woord oorlog? Doorgaans aan zwaar bevochten conflicten, burgeroorlogen of terreur. Maar niet aan de oorlogen die onnoemelijk veel meer slachtoffers maken en ons bestaan veel ernstiger bedreigen: de marktoorlogen en de wereldoorlog tegen onze planeet, op kop de klimaatoorlog.
Civiele samenleving als rem op dictatoriale ontsporing van de politieke macht
In 1973 publiceerde Gene Sharp zijn meesterwerk The Politics of Nonviolent Action dat maar liefst uit drie delen bestaat. In het eerste deel bespreekt hij de fenomenen macht en strijd.
Schrijf je in op de PALA nieuwsbrief
Eerst een ultrakorte definitie. In essentie gaat het bij commons of gemeengoed om alles wat mensen delen.Of, net iets langer, het zijn hulpbronnen die gemeenschappelijk bezit zijn of gedeeld worden door gemeenschappen.
Eerst een ultrakorte definitie. In essentie gaat het bij commons of gemeengoed om alles wat mensen delen.Of, net iets langer, het zijn hulpbronnen die gemeenschappelijk bezit zijn of gedeeld worden door gemeenschappen.
zie commons
Eerst een ultrakorte definitie. In essentie gaat het bij commons of gemeengoed om alles wat mensen delen.Of, net iets langer, het zijn hulpbronnen die gemeenschappelijk bezit zijn of gedeeld worden door gemeenschappen.
Eerst een ultrakorte definitie. In essentie gaat het bij commons of gemeengoed om alles wat mensen delen.Of, net iets langer, het zijn hulpbronnen die gemeenschappelijk bezit zijn of gedeeld worden door gemeenschappen.
Wanneer consumenten, producenten, werknemers of gewoonweg mensen zich vrijwillig verzamelen en samenwerken in een autonome vereniging om hun gemeenschappelijke behoeften te bevredigen, vormen zij een coöperatie. Die is economisch bedrijvig maar niet om maximale geldelijke winst na te streven voor haar aandeelhouders. Ze halen er voordelen uit die ze onmogelijk individueel zouden kunnen realiseren.
Eerst een ultrakorte definitie. In essentie gaat het bij commons of gemeengoed om alles wat mensen delen.Of, net iets langer, het zijn hulpbronnen die gemeenschappelijk bezit zijn of gedeeld worden door gemeenschappen.
Vanaf 1999 is het wereldwijde protest en verzet tegen de dominante globalisering heel zichtbaar. Wat al deze mensen drijft, is scepsis over een wereld waar de economie voorrang krijgt op de mens, de welvaart steeds ongelijker verdeeld raakt, de mensenrechten in de verdrukking komen, de ecologische ravages onvoorstelbaar groot zijn en de besluitvorming over dat alles ondemocratisch verloopt.
vormen een belangrijke motor van de huidige globalisering.Flink geholpen door technologische (r)evoluties zijn zij op de vrijgemaakte markten de drijvende kracht achter economische globalisering. Ze dragen onmiskenbaar bij tot de welvaart op onze wereld. Weinigen weigeren hun producten of diensten.
Vormt samen met liberalisering en deregulering het trio-tje dogma’s van het neoliberalisme. Heel weinig mensen kanten zich tegen privé-bezit. Het eigendomsrecht behoort gelukkig tot onze universele mensenrechten.De belangrijke vraag is echter tot waar privé-bezit zich allemaal kan uitstrekken.Is het normaal dat mensen zich héél alleen eigenaar kunnen noemen van een oppervlakte grond ter grootte van een halve provincie wanneer miljoenen landlozen hun recht op grond en dus op inkomen en overleven door de neus geboord zien?Aanvaarden we dat collectieve voorzieningen zoals watervoorziening of publiek transport of de informatiesnelweg geprivatiseerd worden?Zijn we het ermee eens dat we geen publieke banken meer nodig hebben?Is het te verantwoorden dat het algemeen belang inzake bv. gezondheidszorg ondermijnd kan geraken omdat een privé-bedrijf eigenaar kan zijn van een kanker- of ander gen? Want dat is nieuw in deze tijden van neoliberale globalisering, dat er blijkbaar nooit genoeg geprivatiseerd kan worden, dat steeds meer goederen en diensten in privé handen terechtkomen, tot water toe, tot zelfs de privé eigendom van stukjes plant, dier of menselijk leven.
Eerst een ultrakorte definitie. In essentie gaat het bij commons of gemeengoed om alles wat mensen delen.Of, net iets langer, het zijn hulpbronnen die gemeenschappelijk bezit zijn of gedeeld worden door gemeenschappen.
Economie omvat alles wat met de creatie, bevordering en verdeling van welvaart en welzijn te maken heeft. De economie is de draaischijf voor onze behoeften en ambities, zowel van de mens als van de samenleving. Het gaat erom de schaarse middelen zo goed mogelijk te gebruiken om aan de behoeften en ambities te voldoen. Economie is dus kiezen: kiezen welke behoeften vervuld worden en welke ambities worden nagestreefd, en welke niet.
Betaald werk is op onze wereld nog altijd de belangrijkste wijze om aan een inkomen te raken. Zowat overal is het werken geblazen om te kunnen leven.Let wel, werk of arbeid is lang niet alleen contractuele loonarbeid voor een werkgever.
zie commons
vormen een belangrijke motor van de huidige globalisering.Flink geholpen door technologische (r)evoluties zijn zij op de vrijgemaakte markten de drijvende kracht achter economische globalisering. Ze dragen onmiskenbaar bij tot de welvaart op onze wereld. Weinigen weigeren hun producten of diensten.
Eerst een ultrakorte definitie. In essentie gaat het bij commons of gemeengoed om alles wat mensen delen.Of, net iets langer, het zijn hulpbronnen die gemeenschappelijk bezit zijn of gedeeld worden door gemeenschappen.
Wanneer consumenten, producenten, werknemers of gewoonweg mensen zich vrijwillig verzamelen en samenwerken in een autonome vereniging om hun gemeenschappelijke behoeften te bevredigen, vormen zij een coöperatie. Die is economisch bedrijvig maar niet om maximale geldelijke winst na te streven voor haar aandeelhouders. Ze halen er voordelen uit die ze onmogelijk individueel zouden kunnen realiseren.
Eerst een ultrakorte definitie. In essentie gaat het bij commons of gemeengoed om alles wat mensen delen.Of, net iets langer, het zijn hulpbronnen die gemeenschappelijk bezit zijn of gedeeld worden door gemeenschappen.