De antiglobaliseringsbeweging zit nog steeds in de lift. Meer dan vijftigduizend mensen hebben deelgenomen aan het tweede Wereld Sociaal Forum in het Braziliaanse Porto Alegre met als motto 'Een andere wereld is mogelijk'. Vanzelfsprekend is het prachtig dat er zo veel volk was, zo veel enthousiasme, zo veel werkgroepen, zo veel nieuwe contacten tussen mensen en organisaties, zo veel alternatieven op tal van terreinen die hier een wereldforum krijgen, zoveel mediabelangstelling... maar op al dat positieve ga ik niet dieper in.
Enkele andere sterke pluspunten wil ik graag nog beklemtonen.
De analyse dat de huidige economie op een aantal terreinen deerlijk faalt blijkt meer en meer juist. Het Argentijnse drama, waarbij een rijke welvaartstaat zoals de onze in mekaar stort, illustreert dat eens te meer en overtuigt vele antiglobalisten dat zij gelijk hebben en niet het IMF of de Wereldbank. Meer en meer wordt de wereld er zich van bewust dat het huidige eendimensionale economische denken niet het enig mogelijke is, zelfs niet het beste is en voor enkele miljarden mensen zelfs het slechts denkbare model is, namelijk een economie die mensen offert aan een nieuwe afgod, het waanidee dat de markten het altijd in alles beter zouden weten. Dat is het grote succes van Porto Alegre en van de antiglobalisten, dat het neoliberale model van zijn sokkel aan het vallen is, vele mensen geloven er niet meer in, ze willen verandering.
Een ander sterk punt is de veel grotere aanwezigheid van de vakbonden in Porto Alegre. Want zonder de mobilisatiekracht van de sociale bewegingen kan men wel dromen van een andere wereld maar hem zeker niet realiseren. Vorig jaar waren er al heel wat boerenbewegingen en ook vakbonden. Dit jaar waren die laatste nog veel talrijker, en wat uniek is, voor het eerst in de geschiedenis hebben alle grote internationale vakbonden samen vergaderd en overlegd.
Dat is de grote betekenis van dit Forum, dat niet alleen vakbonden maar ook boerenbewegingen, vrouwenorganisaties, bewegingen van inheemse volkeren en in mindere mate milieubewegingen uit de hele wereld mekaar hier ontmoeten.
Komen we dan snel bij de minpunten van het tweede Wereld Sociaal Forum. Het Forum moet meer zijn dan een ontmoetingsplaats, de antiglobaliseringsbeweging heeft immers nood aan gezamenlijk gedragen objectieven en aan een strategie om ze te bereiken.
Maar wat duidelijk niet zo snel opschiet, is het samen leggen van al die alternatieven van al die bewegingen in één brede agenda, in zeg maar een veelzijdig maar coherent programma voor die hele diverse antiglobalistische beweging.
En er ontbreekt daartoe zeker ook de structuur, dat is een probleem waar het Forum - en de ruime antiglobaliseringsbeweging - zwaar mee worstelt. Blijft het bij een nogal vrijblijvende ontmoetingsplaats, met het risico dat het enthousiasme na verloop van tijd uitdooft, of zal het zich uitbouwen tot een tegenwicht, een tegenmacht die kan opboksen tegen de bestaande, vooral economische, machthebbers?
Wat bijna niemand wil is een strakke, centralistische organisatie zoals bijvoorbeeld de oude communistische partijen die kenden, en dat is maar goed ook. Maar indien dit Forum en deze beweging haar alternatieven wil verwezenlijken, zal er toch een minimale organisatie en structuur moeten worden opgebouwd.
Evenzo ontbreekt klaarheid over de strategie, hoe wil en zal deze beweging haar alternatieven realiseren? Voor mij is zonneklaar dat het Wereld Sociaal Forum maar volop zin krijgt als het meer is dan een bruisende ontmoetingsplaats. Er is meer overleg nodig binnen en vooral tussen de grote sociale bewegingen. Er is meer duidelijkheid gewenst over wat iedereen bindt, over waar de beweging naartoe wil en daarbij is er nood aan heldere spelregels inzake besluitvorming. Vooral stemmen uit boerenbewegingen en vakbonden, met een grote traditie van sociale en politieke strijd, pleiten daarvoor. Ik denk dat ze gelijk hebben. Anders riskeert Porto Alegre een jaarlijks ritueel te worden zonder concrete impact en duurt het geen twee jaar meer of het wordt een antiglobalistisch 'Woodstock' dat verdwijnt in de nevelen van de verbeelding. Nog zo een bedroevend armoedige verklaring als de oproep van de sociale bewegingen van dit jaar (en van vorig jaar) kunnen we echt wel missen want die helpt ons niet vooruit. Wat we nodig hebben is een Porto Alegre dat ons helpt aan de hedendaagse tegenhanger van wat de arbeidersbeweging honderd jaar geleden was, een beweging die voor het eerst ook werkelijk mondiaal is en de krachtige drager van een heel concrete en heel menselijke agenda, voor een leefbare stad en een leefbaar platteland, voor een duurzame economie en een menswaardig inkomen voor iedereen, voor mensenrechten en democratie, voor vrede en veiligheid.
***
Ook de verhouding met de politiek dient uitgeklaard te geraken. De ontgoocheling van vele antiglobalisten in politici is makkelijk te begrijpen. Want wat doe je met hun boodschap dat ze aan de economie niets te zeggen hebben? hoe reageren wanneer je merkt dat die politici de jongste decennia wel héél afwezig zijn en hun eigen onmacht hebben georganiseerd? wanneer ze weigeren de globaliserende economie sociale, ecologische en democratische spelregels op te leggen en dus verzaken aan het organiseren en verdedigen van het mondiale algemene belang?
Maar hoe moeilijk ook, toch heeft deze beweging geen keuze - als ze democratisch en geweldloos wil zijn - dan zo sterk te worden dat zij onze politici de ogen kan openen en hen dwingen tot verandering. Met een stevige agenda én volgehouden gezamenlijke actie kan deze beweging hen van hun blindheid genezen en hen verplichten om de belangen van de mensen, van democratische samenlevingen en van het milieu te laten voorgaan door werk te maken van mondiale democratische instellingen.
En dus is er confrontatie maar ook discussie en uiteindelijk zelfs onderhandeling nodig met de politiek. Vergeet trouwens niet, wanneer sociaal-democraten, ecologisten, flink wat christen-democraten, democratische nationalisten en echte sociaal liberalen in hun eigen gedachtegoed en geschiedenis grasduinen, vinden zij de aanknopingspunten met deze beweging zo voor het oprapen. En wanneer zij dan hun politieke verantwoordelijkheid opnemen, dan abdiceren zij niet langer voor de economie maar kunnen zij de politieke vertaling vormen van deze beweging.
Het is deze wisselwerking tussen een mondiale sociale beweging en politici die zich mondiaal organiseren die voor het noodzakelijke evenwicht kan zorgen met de economie zodat minimale welvaart in het bereik komt van alle mensen, ons samenleven democratisch functioneert en het milieu eindelijk gerespecteerd raakt.
Als ik even mag terugkoppelen naar Porto Alegre, is het dan niet beter dat de politici er eerst participeren aan het eigenlijke Wereld Sociaal Forum - vooral om te luisteren - en gewapend met die ervaring pas daarna beginnen aan hun eigen Wereld Parlementair Forum.
En wat dan van het bedrijfsleven? Zijn zij alleen maar de vijand, gesymboliseerd door de toenemende macht van de multinationals? Of kan een sterke, zelfverzekerde antiglobaliseringsbeweging naast de confrontatie ook de discussie en de onderhandelingen met die bedrijfswereld aan? Zoals de vakbonden dat al langer en niet zonder succes doen, in het besef dat het maar lukt als de andere kant weet dat je ook hard op tafel kan slaan als het moet?
Natuurlijk moeten economisch machtsmisbruik, uitbuiting en monopolievorming zonder pardon worden bestreden. Natuurlijk verdient deze beweging alle krediet bij haar pogingen om naast de politiek ook de economie te democratiseren via medebeheer, zelfbeheer, coöperatieve samenwerking, gezamenlijke eigendom van productiemiddelen en andere democratische economische organisatievormen. Maar zolang privé bedrijven en zelfstandigen voor het gros van de welvaart zorgen moet men vanuit een sterke positie ook de dialoog en zelfs overleg durven aangaan over hoe we kunnen opschieten met een sociaal en ecologisch verantwoorde economie. Want zelfs in dat bedrijfsleven zitten emancipatorische krachten die alle steun van de wereld kunnen gebruiken, daar zit tevens een pak kennis over de best beschikbare technologie en ook daar kunnen we allemaal ons voordeel mee doen.
En waar zijn we nog niet mee klaar? Deze beweging zelf, zoals ze zich in Porto Alegre vertoont, is te veel nog een beweging van rijken, van een middenklassencultuur uit de rijke landen, van die organisaties en vertegenwoordigers die het geld en de vrijheid hebben om de wereld rond te reizen en, erger nog, die met hun geld ook grotendeels de aanwezigheid uit het Zuiden inkleuren. Want de weinigen uit Afrika en Azië zijn hier inderdaad dikwijls nog op hun uitnodiging en dus door hen geselecteerd. Die gekleurde ondervertegenwoordiging is een probleem dat we best niet onder de mat vegen.
Dat andere probleem dan nog, dat het derde Wereld Sociaal Forum opnieuw in Porto Alegre zal zijn. Jammer, heel jammer, want de greep van de Brazilianen op het Forum is nu echt te groot geworden. Het Forum moet dringend elders zijn tenten opslaan - hopelijk zal het in 2004 echt in India zijn. Gelukkig is er gekozen om alvast met tussentijdse regionale sociale fora te werken in de verschillende continenten, in Europa wellicht in oktober-november. En in België komt er wellicht in september ook een Belgisch Sociaal Forum. Op die wijze kan deze beweging hopelijk stapsgewijs, democratisch en efficiënt haar agenda opstellen en zich vervolgens toeleggen op de vraag hoe ze die zal realiseren.
Dirk Barrez, februari 2002
De auteur schreef o.a. de boeken:
'De antwoorden van het antiglobalisme. Van Seattle tot Porto Alegre'
'Ik wil niet sterven aan de XXste eeuw. Over leven in de 21ste eeuw'. Dat laatste boek is ook een journalistiek en pedagogisch internetproject geworden, surf eens naar www.pala.be