VRT moet veranderen... maar niet zoals Vlaams regeerakkoord het wil

“Met Pieter Verlinden van de Vlaamse Televisie”, zo nam wijlen mijn vader, de filmcomponist, steevast de telefoon op. Meer dan een halve eeuw geleden.
Een tiental jaar later schreef ik voor mijn studie communicatiewetenschap een eindverhandeling over ‘de objectiviteit van de BRT-berichtgeving (1960-1974)’. De conclusie: het BRT-Journaal is niet ‘rood’, zoals destijds steevast beweerd, maar wel ‘geel-zwart’ en ‘groen’, stevig Vlaams met extra aandacht voor het leefmilieu.
Dat was ruim veertig jaar geleden.

De openbare omroep heeft altijd al de Vlaamse identiteit uitgedragen, dat behoort tot het DNA van de Vlaamse cultuurmakers en journalisten, ikzelf ruim dertig jaar lang incluis.

Alleen is die identiteit de afgelopen halve eeuw diepgaand gewijzigd, van binnenuit, precies zoals onze samenleving en wij dus allemaal. We zingen, dansen, schrijven, praten, eten en vrijen niet meer zoals in wijlen de jaren zestig en zeventig. Onze Vlaamse leefwereld is diverser en multicultureler geworden, ‘bruiner’, zeg maar. Niet omdat ooit een clubje van nachtelijke regeringsonderhandelaars daar zo over beslist heeft, wel omdat de wereld rondom ons verandert, mobieler is geworden, met kortere en snellere communicatielijnen. We reizen, zien, lezen, horen en kennen nu meer over de hele wijde wereld dan ooit tevoren, zelfs vanuit de zetel thuis. De wereld komt ook naar ons toe: eerst omdat we daar zelf om vroegen (de ‘gastarbeiders’, weet u nog), daarna omdat we de grenzen openden (de Europese Unie i) en nu ook omdat we een aantrekkelijke en veilige plek van vrijheid en welvaart geworden zijn waar ook nieuwkomers zich willen nestelen.

Zo is de Vlaamse identiteit van vandaag al lang niet meer die van gisteren en eergisteren en evenmin die van morgen. En maar goed ook. Dat houdt ons allen, ook journalisten en academici, alert en scherp voor de veranderende wereld om ons heen en hoe we daarmee omgaan.

De openbare omroep en identiteit

De passages over de Vlaamse identiteit en de VRT in het nieuwe Vlaamse regeerakkoord roepen dan ook, op z’n zachtst gezegd, heel veel vragen op: “Ook de VRT draagt bij aan de Vlaamse identiteit” en “De VRT moet meer dan ooit focussen op zijn publieke karakter en het versterken van de Vlaamse identiteit”.

Welke Vlaamse identiteit? Die van de “Canon van Vlaanderen, een lijst van ankerpunten uit onze Vlaamse cultuur i, geschiedenis en wetenschappen”, zoals het Vlaams regeerakkoord stelt, of de échte identiteit, die van het Vlaanderen van de diversiteit, de multiculturaliteit, de beweeglijkheid, de flexibiliteit i, de openheid voor vernieuwing en verjonging, het voortdurend veranderende Vlaanderen in de snel-veranderende wereld.

Uiteraard is dit geen pleidooi voor een slordig omspringen met de waardevolle elementen van onze verleden identiteit, wel integendeel. Die vormen de bouwstenen van wie we nu allen samen geworden zijn: ouderen en jongeren, generatie-Vlamingen en nieuwkomers, Nederlandstaligen van origine en zij die thuis graag Arabisch spreken, of Kinyarwanda, of Engels of zelfs … Frans. Maar die bouwstenen van toen zijn lang niet de enige. Die oude stenen betonneren, onaantastbaar maken, dat zou pas een verarming van onze identiteit betekenen en geen verrijking. Daarvoor de openbare omroep inzetten, er zelfs een politieke verplichting van maken, zou een achteruitgang betekenen en geen vooruitgang, op weg naar het Vlaanderen van morgen.

Maar er is meer.

De openbare omroep en journalistiek

Volgens het gloednieuwe regeerakkoord moet ook de VRT-journalistiek zich inschrijven in de (nieuwe) politieke verplichtingen: “ … de VRT laat op haar nieuwswebsite en in haar programma’s een breed geschakeerd palet aan opinies aan bod komen” … “het behalen van de hoogste standaarden van neutraliteit in alle programma’s van de openbare omroep” en “Vlaanderen wordt gekenmerkt door een divers ideologisch landschap. Het is belangrijk dat de VRT hiervoor aandacht heeft en die diversiteit meeneemt in haar aanbod”.

Journalistieke keuzes laten zich in de ideale wereld niet leiden door afwegingen van een politiek evenwicht maar wel door factoren zoals ‘maatschappelijke relevantie’ en vooral ‘truth seeking’, het zoeken van ‘de waarheid’. Kritische en dus waarachtige journalistiek mag geen doorgeefluik van ‘opinies’ zijn maar wel een permanente zoektocht naar wat relevant is voor het (Vlaamse) publiek. Op dat punt heeft ook de VRT-journalistiek, zoals vele andere redacties, inderdaad nog een lange weg af te leggen.

Als de openbare omroep een koerswijziging nodig heeft dan zou die beter gaan over een grotere  en meer kwaliteitsvolle journalistieke aandacht voor de échte knelpunten van deze tijd: armoede i bij ons en in de wereld, mobiliteit, klimaat, milieu, diversiteit, asiel en migratie i, vluchtelingen i, racisme, mensenrechten i, dictaturen en hun wanbeleid in Afrika i en elders, opkomende wereldconflicten, … Kortom, de levensbelangrijke dossiers van vandaag en morgen.

Met de mensen en middelen waarover de openbare omroep momenteel beschikt, niet meer maar zeker niet minder, moet het mogelijk zijn om deze dossiers ambitieuzer aan te pakken dan nu gebeurt. Om dat te realiseren moeten middelen herschikt worden, structuren en mensen dus ook: weg van de journalistieke waan van de dag en van de BV-cultuur, ook in de journalistiek, dichter naar de echte dossierkennis, over binnen- en zeker ook buitenland, degelijk, met inzicht, creatief en kwaliteitsvol in woord en beeld.

Inderdaad, ook de journalistiek van de openbare omroep mag eens goed dooreengeschud worden, maar niet op de manier die de Vlaamse regeringsonderhandelaars voor ogen hebben.

Excuses, nu moet ik er dringend vandoor. Mijn Vlaams-Afrikaanse vrouw roept mij om samen het terras op te ruimen want we krijgen binnenkort bezoek van een Canadese collega en enkele Vlaamse en Afrikaanse academici en “we zijn toch familie Flodder niet”. Zij heeft zich de Vlaams-Nederlandse identiteit duidelijk perfect eigen gemaakt.

Peter Verlinden
Voormalig VRT-journalist
Docent KU Leuven

Deze bijdrage verscheen ingekort ook in De Standaard van 3-10-2019
Lees ook Een goede VRT is best voor iedereen
Meer artikels over VRT en journalistiek zijn te vinden via het Pala woordenboek - media
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier