Klimaat en smeltende ijskappen. Zee kan in eeuw 5 meter stijgen

Het IPCC i en de klimaattop in Glasgow gaan ervan uit dat de zee in 2100 maximaal een meter is gestegen. Maar hoe zeker is dat als het water in het verleden bij vergelijkbare CO2-concentraties wel 4 tot 5 meter per eeuw steeg? En wetenschappers een snel afkalven van de ijskappen i mogelijk achten?

Met een klimaatcrisis die al ruim 50 jaar aansleept en een zoveelste klimaattop eind oktober in Glasgow, zou men verwachten dat de ernst van de dreiging stilaan voldoende duidelijk is.

Toch zijn er redenen om te denken dat er nog steeds een zware onderschatting is van de impact van de sterk verhoogde mondiale CO2-uitstoot in de voorbije eeuwen… en wellicht meest van al de snelheid van de gevolgen die op ons afkomen, zoals bv. het stijgende zeewater.

Maximaal een goede meter per eeuw stijgt het zeeniveau
komende millennia, zo besluit een sterk gemediatiseerde studie

Eind vorig jaar en begin dit jaar besteedden vele media i in België aandacht aan een studie van wetenschappers aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) over de te verwachten zeespiegelstijging op lange termijn, tot 10.000 jaar ver in de tijd.

Het verschil in snelheid tussen hun lage en hun hoge emissiescenario is factor tien. Ingeval van lage uitstoot van broeikasgassen zou het zeewater gemiddeld zowat 11 centimeter per eeuw stijgen, bij hoge uitstoot zou er gemiddeld een goede meter per eeuw bijkomen.

In het gunstigste scenario komen ze tot een zeespiegelstijging van 2 meter over 1800 jaar en 5 meter over 5800 jaar. Zelfs in het meest ongunstige scenario zouden we daar 230 en 460 jaar over doen.

Vaststellingen die tot nadenken stemmen

Maar hoe zeker is hun meest ongunstige scenario? Kunnen zij echt uitsluiten dat het water over honderd jaar niet één maar al twee meter of zelfs vijf meter is gestegen? Kunnen zij verzekeren dat het in geen geval zeven meter stijgt? Of zelfs nog meer?

Minstens drie vaststellingen stemmen tot nadenken, de wetenschappelijke traagheid, de geschiedenis van onze aardbol en de onbekendheid met de complexiteit die zich aandient.

Klimaatwetenschap schat gevolgen klimaatverandering i steeds zwaarder in

Er is vooreerst een opvallende vaststelling te maken over de evolutie in het verzamelde inzicht van klimaatwetenschappers de jongste decennia, o.a. vervat in vele rapporten van het Intergovernmental Panel on Climate Change. (1)

Al decennia zien ze zich verplicht om de gevolgen van de klimaatverandering steeds zwaarder in te schatten… die trage voortschrijding van het breed gedragen wetenschappelijk inzicht (2) is vooral vervelend omdat het ook de noodzakelijke vordering van het draagvlak in samenleving, politiek en economie i vertraagt om te handelen en de klimaatcrisis ernstig aan te pakken.

De vervelende geschiedenis van de aardbol

Wie in het verleden van onze planeet duikt, vindt in de voorbije 3 miljoen jaar diverse periodes dat het zeewater minstens zes meter hoger kwam dan vandaag. Naargelang de temperatuur één tot drie graden hoger was dan voor de industriële revolutie en de CO2-concentratie 300 tot 400 deeltjes per miljoen (ppm) bedroeg, steeg de zeespiegel i mogelijk nog meer, tot negen, dertien of zelfs vijfenveertig meter erbij.

Vandaag zijn we flink op weg naar minstens 3 graden temperatuurstijging. En de CO2-concentratie bedraagt 420 ppm, dat is het hoogste cijfer in meer dan tien miljoen jaar.

Dat verleden vertelt nog meer.

Het is al gebeurd dat het zeeniveau met vier tot vijf meter steeg per eeuw… En dat niet gedurende één eeuw maar veel langer, gedurende enkele honderden jaren. Dan smolt niet alleen de hele ijskap van Groenland – goed voor zeven meter extra – maar ook grote delen van de ijskappen op Antarctica.

Met hoeveel zekerheid kunnen wetenschappers dan rustig beweren dat de zee in 2500 maximaal 5 meter zal zijn gestegen? Met hoeveel aplomb mogen zij dan de quasi zekerheid voorspiegelen dat de Groenlandse ijskap nog steeds niet volledig zal zijn gesmolten? En dat de ijskappen van Antarctica dan zelfs nog quasi intact zijn? Hoe gefundeerd is hun hoge emissiescenario dat de zeespiegel slechts over 10.000 jaar met 37 meter zal zijn gestegen?

Deze wetenschappers vertrouwen duidelijk op hun modellen. Maar houden die modellen voldoende rekening met alle belangrijke vaststellingen? En ook met de mogelijkheid van een zelfversterkend en niet meer te controleren proces van snelle evoluties - smelten noordpoolijs, afkalven ijskappen van Groenland én Antarctica, tragere of zelfs gestopte golfstroom, ontdooien van permafrost, verdwijnen van wouden… - dat onvermijdelijk naar een broeikasaarde leidt.

Omgaan met non-lineaire complexiteit

Onder andere de klimaatwetenschapper James Hansen, die in 1988 getuigde voor de Amerikaanse Senaat over opwarming, beklemtoont al lang dat de ijskappen op Groenland en ook Antarctica veel kwetsbaarder kunnen zijn dan IPCC inschat. (3)

Hij verwijst daarvoor naar opwarmend oceaanwater dat het smeltproces versnelt, naar de studies over grote en snelle zeeniveaustijgingen in het verleden en naar onderzoek dat de hele ijskap van West-Antarctica en een deel van de ijskap van Oost-Antarctica vatbaar zijn voor snelle aantasting i.

Hij waarschuwt voor de neiging tot terughoudendheid onder wetenschappers over de dreiging van stijgend zeewater, voor een onderzoeksdynamiek die zich keert tegen ‘alarmistische’ conclusies.. en voor het gebruik van modellen die “veel te sloom” zijn om te vatten hoe het ijskappen werkelijk vergaat.

Hij argumenteert dat de aantasting van ijskappen non-lineair verloopt en ze veel, veel sneller kunnen smelten dan vele studies of modellen aannemen… Zo zou de ijskap van West-Antarctica mogelijk verdwijnen, niet in een tijdspanne van 10.000 jaar, van millennia of van eeuwen, maar van decennia.

Waarom dan geen plausibel scenario van snelle zeespiegelstijging?

In de VUB-studie is als slechtste geval een hoge emissiescenario te vinden van 2 meter zeespiegelstijging over 230 jaar en 37 meter stijging over 10.000 jaar. Dat is vreemd. Want zo sluit ze de minstens even plausibele mogelijkheid uit van een snelle non-lineaire evolutie waarbij de gesmolten ijskap van Groenland zeven meter zeespiegelstijging veroorzaakt, al vlug aangevuld met meters smeltwater van West-Antarctica, en vervolgens ook van Oost-Antarctica.

Zelfs het IPCC – dat in zijn meest recente Sixth Assessment Report uitgaat van een waarschijnlijke stijging van de zeespiegel in 2100 met een kleine halve tot één meter - sluit toch niet uit dat het water twee tot vijf meter hoger komt, respectievelijk in 2100 en in 2150... wegens grote onzekerheid over de ijskappen.

Scenario van 5 en zelfs van 10 meter
hoger zeeniveau in 2100 ontbreekt

Een cruciale vaststelling dringt zich op. Er ontbreekt manifest een scenario waarin de zeespiegel de komende honderd jaar stijgt met vier tot vijf meter, en waarin zich dat vele eeuwen herhaalt. Dat is minstens even goed mogelijk als het in de VUB-studie wel voorkomende lage emissiescenario van negen meter zeespiegelstijging over 10.000 jaar. Het wordt door de snelle afbrokkeling van wetenschappelijke zekerheden over stabiele Antarctische ijskappen zelfs veel waarschijnlijker.

Nog is dat onvoldoende want de mensheid blijft onverminderd bezig met een nooit gezien planetair experiment richting broeikasaarde. Dan verhoogt de temperatuur met mogelijk beduidend meer dan 3 graden. Een losgeslagen klimaatverandering brengt ons op volledig onbekend terrein waarin geen enkele ijskap nog volkomen stabiel en onaantastbaar is… Zelfs een ongezien scenario van tien meter zeespiegelstijging of nog meer in honderd jaar is dan niet langer ondenkbaar, ook dat herhaald in volgende eeuwen.

Vordert inzicht van sommige wetenschappers straks trager
dan smelten van ijskappen en onderlopen van kuststeden?

Wetenschappers die alle belangrijke kennisevoluties inzake klimaatverandering in het oog houden, mogen die scenario’s niet onthouden aan samenleving, economie en politiek. Ze lopen het risico dat hun voortschrijdend inzicht – en dat van de politiek - straks trager verloopt dan het wegsmelten van de ijskappen en het onderlopen van alle grote zeehavensteden in de wereld.

De beste wetenschap i is hard nodig

Voor alle duidelijkheid, dit is geen aanval op de wetenschap. Integendeel, we moeten kunnen rekenen op het snelst mogelijk vorderende inzicht van vele wetenschappers om de heel diverse crises die zich aandienen succesvol aan te pakken. Net om dat te bevorderen en het beste in hen boven te halen, is een kritische dialoog met samenleving en politiek hard nodig. Dat is ook waar een aantal wetenschappers voor pleitten in Pala. (4)

Dirk Barrez

De auteur is hoofdredacteur van Pala.be en auteur van 11 politieke dwaasheden. 50 jaar schuldig verzuim van onze politici en TRANSITIE. Onze welvaart van morgen

Een ingekorte versie van deze analyse verscheen op 26 oktober 2021 in De Morgen onder de titel We moeten wél rekening houden met ergste scenario.

Een academische reactie “dat een zeeniveaustijging van 1 of meer meter in een eeuw eigenlijk niet kan” nodigt uit tot vergelijken met het IPCC rapport en het verduidelijken van wat niet-lineaire verandering kan meebrengen - zie Smeltende ijskappen en stijgende zeespiegel: reactie en bedenkingen

Voetnoten
(1) Die rapporten zijn te vinden op www.ipcc.ch 
(2) Dat fenomeen van traag vorderend wetenschappelijk inzicht heeft ook vele landen ernstig parten gespeeld in de coronacrisis
(3) Indien de Groenlandse ijskap volledig smelt, verhoogt het zeeniveau met zeven meter. Indien alle ijs op Antarctica smelt, komt er zestig meter water bij. Goed om weten: de ijskap van Oost-Antarctica is ruim tienmaal groter dan die  van West-Antarctica.
(4) Hun tekst Verbinding als strategie voor een duurzame toekomst verscheen in Pala op 20-7-2020

Bron
VUB studie - Van Breedam, J., Goelzer, H., and Huybrechts, P.: Semi-equilibrated global sea-level change projections for the next 10 000 years, Earth Syst. Dynam., 11, 953–976, https://doi.org/10.5194/esd-11-953-2020, 2020

Foto Dirk Barrez

Lees ook en vind de bijbehorende bronnen
IJselijk. Grote zeespiegelstijging is geen zorg voor later | Pala 1-3-2020
Hoe hoog kan het water stijgen door klimaatverandering? | Pala 18-4-2017
Staat ons ruimteschip aarde in brand? Klimaatverandering - Planetaire grenzen 1 | Pala 2-1-2019
Klimaatcrisis. Al 50 jaar geen effectieve klimaatpolitiek | Pala 10-4-2019
Waarschuwing voor broeikasaarde en systeemcrises | Pala 31-8-2018

Over niet-lineaire veranderingen zie ook deze openingslezing Studium Generale UA Globalisering en chaos. Het is chaos natuurlijk | Pala 16-10-2006

In het Pala woordenboek staan onder de term klimaatverandering meer Pala artikels over de ernst van de toestand

Lees in Wikipedia over de ijskappen van Groenland, West-Antarctica en Oost-Antarctica 
Zie ook Sea Level Rise

Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier