Het hoogtij van de antiglobaliseringsbeweging speelt zich twintig jaar geleden af met het Wereld Sociaal Forum en massabetogingen in Genua en elders. Wie ze wil zien herleven en echt impact hebben - want slechte globalisering is een grotere ramp dan ooit - kent best de lessen van een lange geschiedenis.
Succesrijke samenlevingen dwingen de welvaartsstaat af
Vooral op het einde van de 19de eeuw en een flink deel van de 20ste eeuw nemen arbeidersbewegingen en boerenbewegingen de leiding van nieuwe oplossingen voor ongelijkheid, democratie, werknemersrechten, gezondheidsverzekering, geldbeheer en voedseleconomie. Ondanks enorme tegenstand, interne strijd, mislukkingen en faillissementen slagen ze erin om economie, samenleving en politiek rechtvaardiger en democratischer te maken.
Ze steunen daarvoor op de massale, effectieve en veelzijdige kracht van hun vakbonden, boerenbonden, ziekenfondsen, coöperaties, media, verenigingen en partijen. Het is in grote mate hun prestatie om de welvaartsstaat af te dwingen en vorm te geven, om de economie sociaal bij te sturen … Met jammer genoeg een fundamentele keerzijde: de onhoudbare ecologische deficits blijven veel te lang een blinde vlek: zij raken tot vandaag allerminst bijgestuurd, integendeel.
Eenmaal opgericht blijven structuren met een stevig fundament vaak heel lang robuust. Die kracht van de oude sociale bewegingen is niet verdwenen. Maar in vele landen kalft ze wel al decennia af. Hun maatschappelijk en economisch innovatief vermogen vermindert opvallend. Zeker vanaf de jaren zestig en zeventig van vorige eeuw zijn ze niet echt meer aan zet om vorm en structuur te geven aan nieuwe antwoorden voor nieuwe uitdagingen.
Zwakke samenlevingen niet opgewassen tegen nieuwe mondiale uitdagingen
Diezelfde decennia laten de opkomst zien van milieubewegingen, Noord-Zuidbewegingen, mensenrechtenorganisaties en tal van emancipatorische bewegingen… naast een herlevende vrouwenbeweging en vredesbeweging.
Al zijn de problemen die ze aankaarten torenhoog, dominant worden die bewegingen nooit, hoe aaibaar ook de pandabeer van WWF, hoe fotogeniek en emotioneel soms het protest van Greenpeace, hoe bekend ook het merk Oxfam of Amnesty International.
Vooral vinden nieuwe en oude sociale bewegingen elkaar niet of onvoldoende. Ze doorgronden te traag hoe de problemen die ze aankaarten, grotendeels dezelfde oorzaken hebben. Ze verzuimen lange tijd allianties te bouwen en, vooral, samen alternatieven op te zetten.
Het ergst van al is dat ze veel te traag de diepgang analyseren van wat zich afspeelt. Ze miskijken zich op wat de wereld systemisch overkomt en welke fundamentele veranderingen zich opdringen. Vele organisaties nog altijd overigens.
Anders dan in de succesperiode van werknemersbewegingen en boerenbewegingen, slaagt de samenleving er in de gevorderde twintigste eeuw niet in om effectieve sturing te geven richting de rechtvaardige duurzaamheid die absoluut nodig is.
Antiglobaliseringsbeweging
"Sinds eind 1999 komt van Seattle tot Genua,
van Porto Alegre tot Bangkok
het protest tegen de huidige globalisering in beeld"
Op het einde van de 20ste eeuw wordt de al lang groeiende ongerustheid in de samenleving over het reilen en zeilen van de wereld opnieuw duidelijk waarneembaar. Dat is voor het eerst in vele jaren. Mensen tonen hun ongerustheid over een wereld die niet kiest voor menselijkheid, die het niet opneemt voor de mens en zijn leefomgeving. Ze tonen hun woede over een wereld waarin de economie voorrang krijgt op de mens, waar de welvaart steeds ongelijker verdeeld raakt, waar mensenrechten in de verdrukking komen, waar geen respect is voor het milieu en de ecologische ravages onvoorstelbaar groot zijn, en waar de besluitvorming over dat alles veelal in het geheim en dus ondemocratisch verloopt.
Ze tonen het in betogingen, demonstraties en confrontaties: eind 1999 in Seattle, later in Washington, Millau, Chiang Mai, Praag, Nice, Napels, Buenos Aires, Québec, Göteborg, Genua…
En ze zoeken naar oplossingen, op talrijke plaatsen in de wereld, tijdens vele samenkomsten. De belangrijkste is wellicht het Wereld Sociaal Forum, gestart in het Braziliaanse Porto Alegre in 2001 en uitgesproken bedoeld als tegenhanger van het Wereld Economisch Forum dat gezien wordt als het uithangbord van de falende wereldeconomie. De sterkte van dat WSF vormt datzelfde jaar de basis voor het boek De antwoorden van het antiglobalisme.
Maar de anti- of andersglobaliseringsbeweging slaagt er uiteindelijk niet in om haar enorme potentieel effectief aan te boren en zich te ontplooien tot de stevige mondiale maatschappelijke kracht die de wereld hard nodig heeft. Al vroeg werpen de uitleiding van het antiglobalismeboek Met kwaadheid alleen bouw je geen andere wereld en het Pala artikel Waar blijft de antiglobalistische agenda? licht op de tekortkomingen: er ontbreken een gezamenlijke agenda, een aangepaste structuur én klaarheid over de strategie en de verhouding met politiek en economie.
Verontwaardigden
Die antiglobaliseringsbeweging deemstert stilaan weg in de volgende jaren. Vooral de verzetsstroming zal kortstondig de kop opsteken in 2011. Het is de periode van onder andere de beweging van verontwaardigden, van 15-M of Indignados, van Occupy Wall Street of kortweg Occupy en van de Arabische Lente. In 2016 ontstaat in Frankrijk de vergelijkbare beweging Nuit Debout.
Ook al leeft het besef bij bijvoorbeeld Occupy dat de aarde ‘op’ is, toch domineren in die nieuwe bewegingen veelal de sociale en democratische invalshoeken. De bekendste slogan is veruit die van de één procent die zowat alle welvaart inpikt. Hij zoomt dus volledig in op ongelijkheid. De Spaanse roep om Democracia Real Ya, echte democratie nu, valt niet mis te begrijpen. Dat de klassieke milieubeweging er minder sterk aanwezig is, biedt een gedeeltelijke verklaring.
Wat minstens even sterk meespeelt, is dat de brede milieubeweging onvoldoende vertrouwdheid verwerft met de kolossale impact die het doorbreken van de draagkracht van de aarde kan hebben. En zeker zijn de potentiële gevolgen van abrupte, niet-lineaire veranderingen er niet fundamenteel doorgedacht, of ze durven die niet door te denken, al zeker niet publiek. De keuze om geen onheilsprofeet te lijken en om ‘ernstig’ genomen te worden door de hoofdstroom, speelt die bewegingen parten. Vele belanden in de ongemakkelijke spreidstand tussen wat ze pragmatisch en realistisch denken te kunnen slijten aan samenleving, politiek en bedrijfsleven, en de diepgaande systeemveranderingen die zich opdringen.
Gele hesjes en scholieren voor klimaat
Groot onbehagen kruipt in de samenleving, zowel over de onmacht om ongelijkheid effectief te bestrijden als om de opwarming van de aarde tegen te gaan… tot gele hesjes en klimaatbetogers op het einde van de jaren tien de strijd aangaan met hardnekkige politieke nalatigheid. De nieuwste generaties begrijpen dat ze de druk moeten hooghouden, ze willen hun toekomst herwinnen. Die evolutie is veel bemoedigender om een klein overzicht te schrijven van grote urgent te repareren dwaasheden die politici al 50 jaar opstapelen, inclusief mogelijke alternatieven.
Welvaartsstaat nooit de norm voor de wereld
Sinds begin jaren twintig hypothekeert de coronacrisis hun moeizame tocht naar sociale en ecologische verbetering. Die zwaarste mondiale crisis sinds de Tweede Wereldoorlog woedt nu al meer dan anderhalf jaar en trakteert de wereld op enkele confronterende waarheden.
De welvaartsstaat is nooit uitgegroeid tot het succesvolste wereldmodel. Ontelbaar velen betalen daardoor de hoogste prijs voor ondermaatse gezondheidszorg, afwezige sociale zekerheid en ontbrekende vaccins. De ongelijkheid tussen rijke(re) landen en tal van ontwikkelingslanden frappeert als zelden tevoren.
Tegelijk krijgen welvaarsstaten het moeilijk door de opeenvolgende en elkaar versterkende financiële, milieu en sociale crises, met bovenop een verwoestende gezondheidscrisis. Kapseizen straks de zwakkere welvaartsstaten? Verbreken zij definitief het welvaartscontract met hun burgers?
Wie keert de verwaarloosbare impact van samenleving en politiek?
In al dat structurele geweld dat wereldwijd woedt, midden de vele systeemcrises die de bodem dreigen weg te nemen onder zelfs de rijkste samenlevingen, moet nog die andere vaststelling in het oog spatten. Samenleving en politiek hebben tot nu een verwaarloosbare systemische impact.
Meer dan ooit is succesvolle
andersglobaliseringsbeweging nodig
Zij blijken onmachtig om het tij te keren en tijdig nieuwe duurzame systemen in de plaats te schuiven van alle systemen die steeds meer falen. Meer dan ooit heeft de wereld nood aan een succesvolle andersglobaliseringsbeweging om haar leefbaarheid te garanderen, en dat voor iedereen.
Spijtig genoeg garandeert de vaststelling van een maatschappelijke noodzakelijkheid niet dat ze ook werkelijkheid wordt. Dat kan enkel als samenleving en politiek hun grote zwakheden overwinnen. Het is nog geen onmogelijke opgave, maar heel zeker een aartsmoeilijke.
Dirk Barrez
Deze bijdrage is grotendeels gebaseerd op hoofdstuk 5 uit het PALA boek Transitie. Onze welvaart van morgen, p.42-43. Voor meer info en bestellen klik hier
De auteur is hoofdredacteur van Pala.be. Zijn recentste boeken zijn 11 politieke dwaasheden. 50 jaar schuldig verzuim van onze politici en TRANSITIE. Onze welvaart van morgen
Lees ook
Slechte globalisering is ramp voor samenleving en planeet | 17-4-2019
begrip globalisering in het Pala woordenboek
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
LEZERSREACTIE
(17 augustus 2021)
Ik lees je oproep in Pala voor vernieuwde antiglobaliseringsbeweging.
De beweging was idd te veel versnipperd en het bleven vele losse flodders. Ook te weinig democratisch aangestuurd, of te veel gefocust op één deelaspect. Soms ook te grote ego’s die een forum zoeken om zich in de kijker te plaatsen.
Het blijft ook balanceren tussen pragmatisme (geleidelijke systeemverandering) of radicale verandering (revolutie, waarbij ook eigendomsrechten in vraag gesteld worden).
Ondertussen gaat de milieudegradatie voort, te langzaam voor vele mensen/politiek om in actie te schieten, maar ecologisch gezien in sneltreinvaart.
De vraag is dan: hoe de krachten te bundelen in een gemeenschappelijk programma, dat enige weerbaarheid kan bieden tegen (extreem)rechtste agenda’s?
Ik dacht dat de bedoeling was van het TransitieNetwerk Middenveld, maar dit netwerk werd na een bevlogen start langzaam afgebouwd.
Ondertussen is er RESET Vlaanderen, maar de werking blijft nog te beperkt tot de interne kring en heeft nog geen weerklank.
Dus ja, nood aan samenwerkingsverband met middenveldorganisaties om te reflecteren (radicaal) en oplossingen (pragmatisch) voor te stellen.
Dat was de bedoeling van TNM, maar we hebben het een stille dood laten sterven.
En we moeten ons nu opnieuw heruitvinden.
Tom Willems
Adviseur beleid REScoop Vlaanderen
nvdr: over TransitieNetwerk Middenveld en Reset.Vlaanderen lees het Pala artikel Organisatie achter transitiefestivals is niet meer… transitienood blijft
Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier
