Organisatie achter transitiefestivals is niet meer… transitienood blijft

TransitieNetwerk Middenveld 2009-2021

Meest bekend is TransitieNetwerk Middenveld voor drie succesvolle Transitiefestivals, meest belangrijk is zijn toekomstbeeld voor een duurzame samenleving. Nu TNM verdwijnt, overschouwen we zijn betekenis. Nuttig want samenleving, politiek én economie i worstelen met tal van manke systemen: de nood aan transitie i is groter dan ooit.

Het initiatief voor het TransitieNetwerk Middenveld (TNM) is eind 2009 genomen door vier personen: Peter Tom Jones, Ward Bosmans†, An Heyerick en Dirk Barrez (1). Ruim 11 jaar later, op 25 februari 2021, houdt TNM op te bestaan. Samen met Arbeid & Milieu verenigt TNM zich in Reset.Vlaanderen.

Om de bijzondere bijdrage van het TransitieNetwerk Middenveld te bewaren – waarbij de organisatie van drie druk bijgewoonde Transitiefestivals in 2012, 2014 en 2016 – blikken we terug en proberen zijn essentie te vatten. Een aantal cruciale teksten, de TNM mindmap, figuren, artikels en een enkele foto zijn verzameld in de hierna bijgevoegde PDF TransitieNetwerk Middenveld 2009-2021. (2)

Hoe maken we nu die sociaalecologische economie?

Systematisch opgebouwde starttekst

De titel van hun starttekst van 26 december 2009 formuleren de initiatiefnemers in de vorm van een vraag: hoe maken we nu die sociaalecologische economie? Met het impliciete antwoord al in de ondertitel: de transitie zal uit het middenveld i moeten komen; en een systematische opbouw die geplukt is van de Pala aanpak: Hoe zijn we er (mondiaal) aan toe? - Waar moet het naartoe? De nood aan transitie – Hoe geraken we daar?

Hun uitgangspunt is dat we in ons land kunnen vergeten dat uit de politieke of economisch wereld het noodzakelijke krachtige transitie initiatief zal komen. Daarom organiseert het middenveld best haar eigen transitiearena i om samen efficiënt te wegen op zowel politiek als economie, opdat alle maatschappelijke spelers hun fundamentele bijdrage leveren tot de opbouw van de sociaalecologische economie die we nodig hebben om goed te leven.

Onder hun impuls komt dan begin 2010 het TransitieNetwerk Middenveld echt tot stand. Het wordt een netwerk van mensen uit vakbonden i, milieubeweging, Noord-Zuidorganisaties, sociale organisaties, de culturele sector, gezinsbond, alternatieve media i, wetenschappers en een enkele duurzame bankier. De leden willen hun krachten bundelen om de transitie naar een duurzame samenleving waar te maken.

Een vrijplaats voor frisdenkers

Heel kenmerkend is dat zij TNM zien als een vrijplaats voor ideeën en geen klassieke vertegenwoordiging van de organisaties. Ze hanteren de naam ‘frisdenkers’ voor de leden van de stuurgroep, om te beklemtonen dat zij hier niet namens hun organisaties zitten.

Naast de stuurgroep waaiert de werking uit in een aantal thematische werkgroepen, o.a. bijna klassiekers als energie i, mobiliteit en voedsel i, en in zogenaamde transitiewerven. Pala tracht bij die laatste bv. aandacht te wekken voor het belang van datademocratie.

Open, niet institutioneel en weinig formalistisch, hiërarchisch of bureaucratisch, het draagt allemaal bij aan het functioneren van TNM. Al helpt het later wel om een voorzitster/ter te hebben die de bijeenkomsten en werking niet zozeer leidt dan wel coacht, eerst Sandra Rosvelds, vervolgens Dirk Van de Poel.

De mindmap van een veelzijdig toekomstbeeld

Wellicht meest boeiend aan TNM is het toekomstbeeld dat die leden tot stand brengen. Het bezorgt visie en structuur voor de werking. Erik Paredis van UGent speelt een cruciale rol om de gezamenlijke inspanningen te vertalen in een mindmap. Die laat zes te onderscheiden hoofdwegen ontdekken en het loont de moeite om de benamingen ervan op te sommen: democratie i verdiepen – leven binnen ecologische grenzen – levenskwaliteit waarmaken – open en creatief samenleven – economie maatschappelijk inbedden – sociale ongelijkheid afbouwen.

Transitiefestivals

Het besef is er snel dat het netwerk ook naar buiten moet treden om zijn ambities kans op slagen te geven. De keuze valt op de formule van een Transitiefestival. Van Vlaanderen een topregio maken met de meest duurzame economie i, dat is de dynamiek die het eerste Transitiefestival – op 26 oktober 2012 – op het oog heeft. Het weet veel volk te trekken, ongetwijfeld een groot succes. Een grote opkomst is er ook voor de volgende transitiefestivals in 2014 en 2016. Dat derde en (voorlopig?) laatste festival is gewijd aan Onze circulaire economie i en serveert activiteiten negen dagen lang in zes steden, verspreid over alle provincies.

Hoe geraken we daar? Aan die duurzame economie en samenleving

Co-uitgever Transitieboek

In 2016 is er voor Pala een bijzondere samenwerking. TNM wordt co-uitgever van het boek Transitie. Onze wereld van morgen, uitgegeven door Pala vzw i.s.m. Pelckmans Pro. De nieuwe publicatie wordt ook voorgesteld op het Transitiefestival, gevolgd door een geanimeerd debat over ‘hoe tot transitie komen’.

Dat vierde deel uit het Transitieboek is in mijn ogen het allerbelangrijkste: wie zal de transitie naar een duurzame economie en samenleving realiseren? Vragen over de macht i en vooral onmacht van de georganiseerde samenleving om transitie-initiatieven voldoende snel succesrijk en dus systemisch te maken, ze zijn niet altijd aangenaam, maar ze dringen zich wel op. Of, zoals op Pala scherp gesteld, Hoe geraken we van het experiment en het kleine verzet in het grote verzet van een duurzame economie en samenleving? 

Slaagt het middenveld? Wie maakt de balans?

Naargelang de invalshoek kan men TNM veel of weinig resultaat toedichten. Er valt te argumenteren dat er meer gerealiseerd zou kunnen zijn; maar evengoed dat TNM erin geslaagd is niet in de weg te gaan lopen van bestaande organisaties en vooral de ogen én de weg wilde openen voor meer transitiekracht bij hen.

Is civil society capable of
realising system-wide solutions?

Hoofdvraag en kopbekommernis blijft echter altijd: slagen we erin vanuit de georganiseerde civiele samenleving i – in Vlaanderen middenveld - om de noodzakelijke transities waar te maken? En dus om ons toekomstbeeld dichterbij te brengen?

Een bijdrage tot de gedachtewisseling daarover vormt alvast het uit 2018 daterende artikel Is civil society capable of realising system-wide solutions? Reflections on action research for the Transition Network Civil Society. (3) Focus daarin is de speciale actie-onderzoeksrelatie tussen TNM en academicus Erik Paredis. Maar daarbij speelt dus heel sterk de capaciteitsvraag - Civil society doesn’t seem to have the capacity to realise coherent, system-wide solutions.

Onze politici kunnen het echt niet alleen

Eind 2017 al sluipt het onbehagen over de zwakte van samenlevingen om het tij van onduurzaamheid effectief en tijdig te keren, gecombineerd met het verontrustende decennialange collectieve falen van de politiek voor de meest wezenlijke vraagstukken – op kop klimaatverandering i en oneerlijke globalisering i – in een pril boekidee. Hoe spijtig ook om aan jongeren te moeten vertellen, de beste raad is: ‘Pak in en migreer. Uw land heeft geen toekomst.’ Het idee bleef liggen want riskeerde eenzijdig sarcastisch te worden … tot gele hesjes en klimaatbetogers de strijd aangaan met hardnekkige politieke nalatigheid. Die context is bemoedigender om een klein overzicht te schrijven van grote urgent te repareren dwaasheden die politici al 50 jaar opstapelen. Zo ontstaat het boek 11 politieke dwaasheden, en de opinie Onze politici kunnen het niet alleen, die in Knack en Pala verschijnt n.a.v. de publicatie eind maart 2019.

Coronacrisis versterkt de zwakheden

Minder dan een jaar later ontaardt een door de meeste landen verbijsterend slecht aangepakte virusuitbraak in een pandemie. Die stort de mondiale samenleving in haar grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog.

Voor wie dacht dat 11 politieke dwaasheden het falen van politici overdrijft, laat coronagolf na coronagolf hun onmacht om zware crises aan te pakken pijnlijk hard bovendrijven, met nu al veel meer dan drie miljoen doden, verwoestende lockdowns en een voor velen immens zwaar belaste toekomst.

Al even kwalijk is dat de civiele samenleving amper ergens een rolletje van betekenis kan spelen. De coronacrisis verergert nog haar onvermogen om tal van noodzakelijke veranderingen in gang te trekken, gedaan te krijgen of af te dwingen. Ze kan nog wel wijzen op de kansen om met het crisisbeleid vele crises tegelijk aan te pakken., zowel o.a. de economische, sociale, gezondheids- als klimaatcrisis. Maar een jaar later is wel duidelijk dat het verschil tussen wenselijkheid en werkelijkheid veelal grenzeloos groot is. Anno 2021 koerst de wereld met de uitstoot van broeikasgassen, inzake ongelijkheid of het recht op gezondheid allerminst in de duurzame richting. De urgentie van transitie is alleen maar groter geworden, nog urgenter de vraag hoe we ze dan wel realiseren.

TNM is niet meer. De visie blijft. De uitdaging nog veel meer

Het TransitieNetwerk Middenveld zal geen speler meer zijn om in turbulente tijden duurzaamheid i op alle vlakken na te streven. Zijn visie is echter actueler dan ooit en kan blijven inspireren.

Wie er haar voordeel mee kan doen, is de nieuwe organisatie Reset.Vlaanderen. Die overigens haar eigen keuzes zal maken uiteraard. Enkele verschilpunten vallen op.

Verschillend met TNM lijkt een grotere institutionalisering. Het zijn uitdrukkelijk de organisaties die lid zijn met ook een onderscheid tussen stichtende en toetredende leden. De toekomst zal uitwijzen welke werkingscultuur de nieuwe organisatie zal ontplooien; en welk belang ze al dan niet hecht aan wat vele TNM-leden waardeerden, dat het een vrijplaats voor ideeën was.

De stichtende partners zijn werknemersorganisaties en de Bond Beter Leefmilieu – die elkaar al decennia vonden in Arbeid & Milieu – aangevuld met de Gezinsbond. Daarmee nemen zij alvast hun verantwoordelijkheid. Maar op dit ogenblik betekent het wel dat er minder verscheidenheid is. We zien o.a. geen Noord-Zuidorganisaties, sociale organisaties, culturele organisaties of alternatieve media bij de leden, ook geen academici en al zeker geen (duurzaam) bedrijf… Wat niet is, kan misschien komen. (4, voetnoot met aanvulling 11-5-2021)

Maar of het nu TNM, Arbeid & Milieu of Reset.Vlaanderen is, of nog andere initiatieven, de absolute prioriteit is altijd om de duurzaamheidstransitie waar te maken. De werknemersorganisaties beseffen ongetwijfeld dat de tijd waarin ze uiterst succesvol nieuwe systemen als vakbonden, mutualiteiten, sociale zekerheid i, coöperatieve banken & verzekeraars uit de grond stampten heel lang geleden is. Net zoals de milieubeweging wel moet weten dat ze die historisch sterke transitiekracht zelfs nooit wist te benaderen.

Belangrijke en soms ongemakkelijke vragen

De hele civiele samenleving blijft geconfronteerd met belangrijke en dikwijls ongemakkelijke vragen: zijn de zogenaamde oude(re) sociale bewegingen (nog) in staat om een effectieve hefboom voor systemische transitie te zijn? Of voor wie transitie genegen is? Probeer je die prioritair te bereiken vanuit de bestaande voldragen organisaties, in principe best geplaatst op basis van hun middelen en mogelijkheden?

Of maak je meer kans door te innoveren, volledig uit het niets te starten en beweging te maken? Zoals in de economie Microsoft, Amazon, Facebook of Tesla diepgaande transities veroorzaakten, en nog veroorzaken… daar wist de samenleving enkel Wikipedia tegenover te plaatsen. Vandaar ook nog die andere ongemakkelijke vraag: hoe performant zijn eigenlijk de nieuwe(re) en nieuwste sociale bewegingen? Initiatieven ontstaan bij duizenden en duizenden… maar brengen ze ons de nieuwe duurzame systemen?

Natuurlijk, beide wegen zijn mogelijk, zeker in theorie… maar er moet uiteindelijk wel wat bewegen. De vele crises wachten niet, de meeste versnellen zelfs. De meest verstandige transities inzake landbouw i & voedsel, klimaat, energie, mobiliteit, fiscaliteit, gezondheid, werk i & inkomen, economische democratie, kennis & technologie of geld i moeten in de hoogste versnelling geraken.

Dirk Barrez

De auteur is hoofdredacteur van Pala.be. Zijn recentste boeken zijn 10.000 doden & lockdown. Waren ze te vermijden,  11 politieke dwaasheden. 50 jaar schuldig verzuim van onze politici en TRANSITIE. Onze welvaart van morgen 

Vind hieronder de PDF TransitieNetwerk Middenveld 2009-2021 met cruciale teksten, de TNM mindmap, figuren, artikels en ook een enkele foto

Voetnoten

(1) Peter Tom Jones en Dirk Barrez publiceerden in 2006 gezamenlijk De risico's van klimaatverandering wegwuiven is als beweren dat de aarde plat is, en Wie welvarend wil zijn, moet een goede meetlat hanteren. Waarom het BNP een slechte leidraad is, opinies die zowel werd gepubliceerd in De Tijd als in Pala.

(2) De inhoud van die PDF komt in de eerste plaats van de website transitienetwerkmiddenveld.be zoals die tot nu online staat, verder van Pala.be en het persoonlijk archief van de auteur

(3) Dirk Barrez wrote this reflection in collaboration with Erik Paredis. It was published in Research Action in Policy Analysis. Critical and Relational Approaches to Sustainability Transitions, 2018, Routledge, 266 p.

(4) AANVULLING 11-05-2021 | De website van Reset.Vlaanderen vermeldt op 10 mei 2021 enkel de stichtende leden en (nog) niet de toegetreden leden. Op 11 mei 2021 laat de organisatie in een reactie op dit Pala artikel weten dat er intussen wel "al heel wat leden aangesloten zijn" - nog goed te keuren door de raad van bestuur - en "er volop gesprekken zijn met nog vele andere".  U vindt hieronder in bijlage het door Reset.Vlaanderen bezorgde overzicht.

Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier