Geen krommere meetlat dan het bruto nationaal product (bnp)

HOE DUURZAAMHEID METEN? (1)

Hoe meten we duurzame welvaart en welzijn? Want meten biedt houvast. Dat geldt zeker nu we fundamentele ecologische grenzen moeten eerbiedigen en tegelijk de aanspraak van iedereen op welvaart en welzijn verzekeren. Maar het kompas waar we op varen, is compleet kaduuk. Alles meten en zelfs denken en ambiëren in termen van bruto nationaal product i bracht ons mee in systemische problemen.
Dit is de eerste bijdrage van de artikelreeks Hoe duurzaamheid i meten, grotendeels gebaseerd op het boek Transitie.

Het bruto nationaal product of bnp i telt gewoon op wat er zoal aan goederen en diensten is voortgebracht in een land. Of rekent die productie om per inwoner van dat land, gemiddeld natuurlijk. Maar wat het resultaat daarvan is, daar vertelt de meetlat niets over. Of die inwoners lang leven of vroeg sterven, ziekelijk zijn of niet, geschoold of ongeschoold, of er superrijken zijn naast hopen ondervoede drommels of vooral een redelijk verdienende middenklasse, daar vertelt de hoogte van het bnp weinig of niets over.

Een ridicuul kompas

Ronduit kortzichtig en zelfs dwaas is dat het bnp geen rekening houdt met het verlies van natuurlijk kapitaal i dat onze economie i veroorzaakt. Het verlies van biodiversiteit i, bossen, goede grond, rijke viswateren, drinkbaar water, zuivere lucht… dat wordt allemaal niet verrekend in het bnp terwijl dat toch een aantasting i is van onze welvaart en nog meer van onze toekomstige welvaart.

De bnp-meetlat is nog om een andere reden een slecht instrument. Het vermoedt rijkdom waar die er eigenlijk niet is. Een kettingbotsing op de autoweg, alle uitgaven voor menselijke letsels, voor herstelde en vervangen wagens, het wordt allemaal bij het bnp geteld; al het geld i dat we moeten ophoesten om onze vervuilde waterlopen weer proper te krijgen, komt bij het bnp; de opruimingskosten na een olieramp met een tanker, tandverzorging door slechte voeding, opvang van alcoholverslaafden, ook allemaal goed voor een verhoogd bnp. Volgens ons bnp worden we van dergelijke uitgaven telkens rijker, terwijl een nuchter mens zulke kosten toch zou aftrekken in plaats van bijtellen. Niet zo het bnp.

Al even idioot is dat het bnp doet alsof een heel aantal activiteiten die de welvaart wél degelijk stimuleren, niet bestaan: kinderen grootbrengen, allerlei zorgtaken, opvoeding, cultuuroverdracht en tal van andere menselijke activiteiten worden immers niet beschouwd als formele economie, en dus niet meegerekend. Toch zijn ze voor alle samenlevingen van essentieel belang. De zogenaamde ‘productieve' economische functies zijn er zelfs op gebaseerd.

Dezelfde ontkenning geldt voor de milieudiensten die ecosystemen gratis leveren, zoals zuiver water, propere lucht en een stabiel klimaat. Slechts wanneer die functies aangetast worden en er economische activiteiten vereist zijn om ze te herstellen – voor zover dat al mogelijk zou zijn – neemt het bnp toe. Kan het onlogischer?

Van oneconomische groei i, geluk, armoedebestrijding en draagkracht

Al die meetfouten leiden er in toenemende mate toe dat wat volgens de bnp-meting economische groei i is, in feite ‘oneconomische groei' betreft. Waarom? Omdat de zogenaamde groei zoveel kosten vergt dat ze groter zijn dan de baten die eruit voortvloeien. Dat betekent dat meer van die bnp-groei in werkelijkheid een achteruitgang is van de welvaartsproductie.

Er is nog meer aan de hand met het halsstarrige turen naar de lichtbak die bnp heet. Onderzoek naar subjectief welzijn toont overtuigend aan dat geld vanaf een bepaalde hoeveelheid niet gelukkiger maakt. Geld doet zijn werk i prima bij wie heel arm is. Dan leidt een stijgend inkomen tot een sterk toenemende levenstevredenheid, tot het inkomen op een niveau komt dat meer geld niet langer meer geluk brengt. In rijke landen die nog (veel) rijker worden, groeit niet langer het geluksniveau. Op die wijze het welzijn van mensen willen verhogen, is dus geen efficiënte aanpak.

Op mondiaal vlak zijn de effecten nog perverser wanneer bnp-groei wordt beschouwd als ideaal middel om de armoede i te bestrijden. Want van die groei zal vrijwel niets doorsijpelen naar de armsten en de topzware ecologische kost ervan zal omgekeerd bovenmatig de armsten treffen. Denk bijvoorbeeld aan de verwoestende mijnbouw of industriële exportlandbouw die wereldwijd honderden miljoenen landbouwers en landbouwsters in hun schamele inkomen bedreigt.

Ten slotte is er het ons bekende fenomeen dat de draagkracht van de aarde i vandaag al is overschreden: de totale biofysische schaal van de wereldeconomie mag dus niet verder groeien. Dat impliceert dat in rijke economieën de doorstroom van materialen en energie i tien keer kleiner moet worden, wat onmogelijk te verzoenen valt en zelfs frontaal botst met eindeloze bnp-groei.

Slotsom van deze eerste bijdrage uit de artikelreeks Hoe duurzaamheid meten?: het is onbegrijpelijk en zelfs lichtzinnig om het bnp te blijven aanwenden als kompas voor het te voeren economische beleid. Want op basis daarvan raken we nooit aan de duurzame economie i die we nodig hebben. In volgende bijdrage gaan we op zoek naar een goede meetlat.

Dirk Barrez

Deze eerste bijdrage in de artikelreeks Hoe duurzaamheid meten is gebaseerd op hoofdstuk 7 van het boek Transitie. Onze welvaart van morgen
Lees ook de andere bijdragen:
Hoe duurzaamheid meten 2 - Welvaart en welzijn anders meten graag: IHD, ISEW en GPI
Hoe duurzaamheid meten 3 - En wat vertelt de ecologische voetafdruk?
Hoe duurzaamheid meten 4 - Het perfecte dilemma? Ofwel de planeet, ofwel de mensen?

Veel van wat hier staat, is in eerste instantie geplukt uit Barrez Dirk i, Ik wil niet sterven aan de XXste eeuw. Over leven in de 21ste eeuw, 1999-2001, p. 90 e.v., ook te vinden als e-book op www.pala.be, en Barrez Dirk & Peter Tom Jones, Wie welvarend wil zijn, moet een goede meetlat hanteren, 26 augustus 2006, opinie verschenen in De Tijd en op pala.be.

Lees over de Intrigerende renaissance van het vooruitgangsgeloof, mee gestoeld op een blind bnp, in Nuance tussen selectief vooruitgangsgeloof en verlammend doemdenken

Uw doordachte reacties zijn heel welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen.
We verwelkomen u graag als steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier