Journalistiek zal kwaliteitsvol zijn of niet zijn

De achilleshiel van massamedia is het geregelde gebrek aan doorgedreven dossierkennis, en daardoor aan betrouwbaarheid en kwaliteit. Zo schrijft Peter Verlinden, VRT-journalist en gastdocent aan de KU Leuven, over het falen van deze media i. Zijn bijdrage verscheen oorspronkelijk in De Journalist - jawel het tijdschrift van de journalisten - maar verdient een verspreiding bij een veel ruimer publiek.

In het jongste nummer van De Journalist (januari 2017) houdt Pol Deltour een vurig pleidooi voor meer respect voor ‘de klassieke media’ en de ‘onafhankelijke opiniërende journalistiek’, als ‘buffer tegen vals nieuws’. Terecht haalt hij scherp uit naar die politici die blijkbaar een strijd voeren tegen de ‘klassieke media’. Tot zover kan je als ruim 30 jaar ervaren journalist in deze vrije perswereld alleen maar instemmend applaudisseren. Maar er is meer, veel meer.

Falen

Als de ‘klassieke media’, inclusief hun internetversies, ook deze storm willen overleven, zullen ze toch een stevige tand moeten bijsteken.

De achilleshiel van de Vlaamse massamedia is immers het geregeld gebrek aan doorgedreven dossierkennis, daardoor aan betrouwbaarheid en kwaliteit, waardoor deze massamedia extra kwetsbaar zijn. Dit is geen alomvattend oordeel over individuele betrokken journalisten, wel over de werking van de Vlaamse mediamachines. Dat de Vlaamse mediaorganisaties qua “kwaliteit” niet moeten onderdoen voor hun collega’s in de directe buurlanden betekent maar een schrale troost. Het gaat immers niet om een louter ‘Vlaams’ of ‘Belgisch’ fenomeen, wel om een intrinsiek probleem van massamedia in de gecommercialiseerde perswereld, wereldwijd.

Inhoudelijke tekortkomingen in de massamediale verslaggeving kunnen alleen gemeten worden met langetermijnonderzoek en liefst op academisch niveau. Dat gebeurt ook. Alleen gaapt er een grote kloof tussen de dagelijkse journalistieke wereld en het academische werk i op hetzelfde terrein waardoor de resultaten van die onderzoeken nauwelijks doordringen. Meer nog, er bestaat bij de massamedia zeer weinig belangstelling voor. Als gastdocent aan KU Leuven heb ik het voorrecht om nu al bijna tien jaar lang heen en weer te springen tussen de academische benadering van de werking van massamedia en het concrete veldwerk. En dat doet een mens’ ogen opengaan.

Specifiek in mijn academisch vakgebied (‘Massamedia en Internationale Conflicten’) stapelen de casestudies zich op met duidelijke conclusies over het falen van de massamedia, wereldwijd, zij  het in zeer uiteenlopende vormen en maten. De meest bekende voorbeelden zijn de verslaggeving over Roemenië/Timisoara (1989), de Golfoorlogen (1990/1991 en 2003), de Balkanoorlog (vooral 1993/1994), Rwanda (1994 en vooral 1996/1997) en Congo (sinds 1997 en vooral 2011). Het onderzoek over meer recente internationale conflicten (Burundi, Syrië, Mali, IS, …) staat nog in de steigers, maar niets wijst erop dat de vaststellingen over de (internationale) verslaggeving over de eerdere conflicten tegengesproken zouden worden.

Het belangrijkste falen van de massamedia heeft te maken met een onvolledige, niet relevante of zelfs ronduit foute voorstelling van de ‘feiten’ en/of het geheel; of met het gedeeltelijk ontbreken van een relevante verklarende context voor deze feiten en/of het plaatsen van deze feiten in een te beperkende en dus gestuurde context (de zogenoemde ‘framing’).

Vooralsnog zonder academische fundering durf ik vrezen dat soortgelijke fouten ook gemaakt worden bij binnenlandse dossiers, waar ze natuurlijk veel sneller opgemerkt worden en vervolgens politiek misbruikt. Recente manke dossiers in de Vlaamse massamedia waren/zijn die van de nieuwe ‘Vreemdelingenwet Francken’, de kwestie van de betrokkenheid van allochtone ouders bij het onderwijs en het verhaal van het gekraakte pand in Gent. Het verdient absoluut nader onderzoek maar uit een eerste, toch wel ervaren, waarneming blijkt dat telkens weer de essentiële en meest relevante feiten niet of onvolledig weergegeven werden en een gedegen context ontbrak om de lezer/kijker/luisteraar voldoende elementen aan te reiken om zich een eigen inzicht en mening te vormen.

Oorzaken

De mankementen bij ook de Vlaamse massamedia hebben, in de meeste gevallen, niet te maken met een bewuste opiniering door de betrokken journalist, al valt dat nooit helemaal uit te sluiten. Bijna altijd zijn het gevolgen van een structureel probleem in de massamedia, wereldwijd, dus ook hier: de ‘vermarkting’ van de massamedia, het streven naar een zo groot mogelijk bereik tegen een zo laag mogelijke kost. Dat geldt evengoed voor de privé-mediaorganisaties als voor de publieke omroepen. In alle gevallen gaat er veel meer aandacht naar de verkoopbaarheid (‘format’, snelheid, bereikbaarheid via sociale media, …) van het journalistieke product dan naar de inhoudelijke waarde ervan. Het aantal ‘clicks’, de kijkcijfers, en dus de aantrekkelijkheid van het mediaproduct worden veel hoger ingeschat dan de inhoudelijke waarde, de relevantie, de ‘correctheid’.

Vandaar dat bij de aanwerving én betaling van het uitvoerende personeel, de journalisten, veel meer aandacht gaat naar rendabiliteit, aantrekkelijkheid, verkoopbaarheid dan naar degelijkheid en inhoudelijke kwaliteit.

Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat de journalistieke wereld alsmaar meer bevolkt wordt door media-figuren en alsmaar minder door hoogopgeleide dossiervreters. De vaardigheid om snel en goedkoop een aantrekkelijk journalistiek product te leveren (een journaalnummer, artikel, foto, filmpje, …) wordt veel hoger ingeschat dan die om een stevig onderbouwd dossier over een maatschappelijk belangrijk thema samen te stellen.

De klok van de evolutie van de massamedia terugdraaien kan niet. Maar enig weerwerk bieden zou de beslissingsnemers in de massamedia sieren. Vooraleer het vertrouwen van het publiek in de klassieke media helemaal instort en ‘vals nieuws’, rechtstreeks geleverd aan de consument, helemaal de overhand neemt.

Peter Verlinden
Buitenlandjournalist VRT-Nieuws | Gastdocent KU Leuven

Uw doordachte reacties zijn heel welkom op het emailadres infoATpala.be

Lees ook
Een democratische samenleving koestert betrouwbare media
Een goede VRT is best voor iedereen
Van wie zijn de media? De media zijn van ons
De democratie bijt in haar eigen staart. Media en Trump
Media brengen slecht nieuws

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen.
We verwelkomen u graag als steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Schenk vrienden, familie, kennissen of collega’s een gratis abonnement, dan hoeven ze Pala nooit te missen. Gebruik daarvoor het geschenkabonneeformulier – klik hier