De mediatoekomst is aan encyclopedische journalistiek

Al twintig jaar verwondert me hoe vele massamedia er slecht in slagen om te informeren voorbij het losse zand van talloze gebeurtenissen, fait divers, weetjes, non-events, gratuite meninkjes en steeds meer misleidende berichtgeving, nonsens of zelfs leugens… terwijl tegelijkertijd er nooit zoveel mogelijkheden waren om die actualiteit te overstijgen en de wereld begrijpelijker te maken. Een pleidooi voor encyclopedische journalistiek.

Voor informatie ben je veel beter bij
Wikipedia dan bij het gros van de media i

De kernopdracht van journalistiek

Wat is de kernopdracht van een journalistiek medium en al wie eraan meewerkt? Dat is te vatten in die ene zin ‘We maken de wereld begrijpelijk’. Of net iets langer: ‘Betrouwbaar informeren, duiden en opiniëren over wat echt belangrijk is’.

Deze basiskwestie van het mediavraagstuk gaat gepaard met een tweede. In plaats van kennis en zeggenschap te schenken, laat de huidige informatieoverdaad ons achter in verwarring en onmacht. Bij alle journalistieke overproductie rest er maar weinig tijd om zich te concentreren op het essentiële, en dus om die kernopdracht waar te maken.

De gevolgen zijn voorspelbaar, en makkelijk te testen voor wie zich over iets wil informeren. Je kan veel beter terecht bij Wikipedia - ook al is die encyclopedie niet perfect - en bij andere informatiebronnen dan bij het overgrote deel van de nieuwsmedia. Dat is zelfs zo indien een gebeurtenis of onderwerp volop in de nieuwsstroom zit en trendy is op alle media.

Vergeet niet, Wikipedia is vooral feitelijk, publiceert in tal van talen - in grote mate onafhankelijk van elkaar - met een schat aan bronnen, is voor velen wellicht verrassend snel, met zin voor overzicht, inzicht en verbanden, weet te bemiddelen tussen uiteenlopende opvattingen, met kritische lezers die aanvullen en verbeteren … opnieuw, ook Wikipedia vertoont lacunes en zwakheden. Maar feit blijft dat, op enkele uitzonderingen na, slechts heel weinig massamedia kunnen tippen aan de informatieprestaties ervan. Daarenboven zal het klassieke media steken dat Wikipedia als vijfde meest bezochte website hen allemaal voorbijsteekt.

Vul uw informatiewerk zeker aan met heel gerichte zoekacties op internet, zo bent u zelf meer aan het stuur. De schraalheid, irrelevantie en onvolkomenheid van de meeste massamedia zullen u nog meer in het oog springen.

Journalistiek en mediaverzuim

Veel storender nog is dat vele media zelfs niet ambiëren om even degelijk te willen zijn als Wikipedia en de weinige kwaliteitsmedia. Ze verzaken aan hun journalistieke opdracht om te berichten over wat echt belangrijk is. Dat is niet omdat journalisten daarvoor kiezen, wel omdat ze in het keurslijf zitten van mediabedrijven waar de financiële en de adverteerderslogica domineert. Het komt er op aan voor de laagste kostprijs mediavoer te produceren dat het meest aandacht wekt. Zo spekt het de kassa. Meer dan ooit is duidelijk dat zoiets niet spoort met degelijk vergoede journalisten die voluit en werkelijk onafhankelijk voor hun vak kunnen gaan en een betrouwbaar kompas bieden aan de samenleving. (1)

Dat is de tol die samenlevingen betalen wanneer ze hun massamedia bijna volledig aan de markt toevertrouwen; zeker wanneer ook publieke omroepen en media in handen van de samenleving zich aan datzelfde mediaziekbed kluisteren; alles nog verergerd door het zich collectief overgeven aan zogenaamde sociale media die zo mogelijk nog meer gedreven zijn door winstbejag en monopoliezucht. In zulk medialandschap is zelfs de waarheid dikwijls volledig zoek. (2)

Toch kan het anders en blijft er nood aan professionele en kwaliteitsjournalistiek. Want goede vakjournalisten kunnen meer dan ooit voor meerwaarde zorgen als ze volop gebruik weten te maken van de zich al ruim twintig jaar aandienende digitale mogelijkheden.

Hernieuwd pleidooi voor encyclopedische journalistiek

Door hun métier zijn volbloedjournalisten in die digitale omgeving het best in staat om het nieuws of de feiten veel vollediger en bevattelijker te brengen, met ook veel meer aandacht voor de context en het belang ervan. Voorwaarde is wel dat ze de koortsige en kortademige berichtgeving beperken tot wat echt van belang is, om dan te combineren met een veel meer encyclopedische behandeling van die nieuwsfeiten en ook een heel goede duiding ervan.

Daarmee is een woord gevallen dat bij nogal wat journalisten niet direct op een vanzelfsprekende instemming zal stoten. Want staat encyclopedisch niet haaks op de snelheid die volgens hen meest van al de journalistiek moet kenmerken?

Snelheid is onmiskenbaar een stevige journalistieke troef. Maar wanneer ze absolute voorrang krijgt, zijn relevantie en betrouwbaarheid van de informatie het eerste slachtoffer. Journalistiek blijft een moeilijk huwelijk van snelheid en accuraatheid. Bij overdreven snelheid neemt de foutenlast onverantwoord toe en vooral, is er geen tijd voor inschatten en duiden van het belang, evenmin voor context en verbanden, ook niet voor reflectie en verklaren.

Kennis aanreiken, vollediger, diepgaander,
meer inzicht verschaffend, mét aandacht voor
overzicht, geschiedenis, achtergrond, verklaringen,
problemen én oplossingen… welke journalist wil dat niet?

Dus is dit een hernieuwd pleidooi voor wat ik in 2000 een encyclopedische aanpak noemde in een voorstel voor onze publieke omroep VRT, toen mijn beroepsmatige thuis. Want met die encyclopedische journalistiek kunnen bedreven professionele en andere journalisten de actualiteit overstijgen en fungeren als een echte informatiewijzer, ja zelfs kenniswijzer.

Ze kunnen kennis en informatie aanreiken die veel vollediger is, veel diepgaander ook en veel beter tot inzicht leidt, mét aandacht voor overzicht, voor geschiedenis, voor achtergrond, voor verklaringen, voor problemen en crises, en evenzeer voor werkzame alternatieven… hun aanpak is dus zowel feitelijk, multimediaal, encyclopedisch als duidend, zowel probleemgericht als probleemoplossend.

Zo slagen ze erin om hun missie 'we maken de wereld begrijpelijk' echt ten volle waar te maken. De e-kennisplatformen die ze bouwen, leiden vooral een digitaal i leven, maar ze zijn potentieel nog veel krachtiger als ze samengaan met gedrukte publicaties. Essentieel is dat journalisten hun platformen laten uitgroeien tot echte bakens van informatie en kennis, ze vormen dan dé wegwijzers bij uitstek voor de steeds ingewikkelder wereld in al zijn facetten. Bijna zeker zal dergelijke autonome journalistiek vereisen dat media opnieuw veel meer een zaak zijn van de samenleving dan van de markt, een aspect dat ik hier verder niet behandel. (3)

Misschien wel het grootste voordeel is dat er komaf kan worden gemaakt met een onbegrijpelijke praktijk die journalistiek vaak tot een farce heeft gemaakt … namelijk dat voor de meeste massamedia fenomenen als klimaatverandering i, globalisering i, ongelijkheid of migratiestromen gedurende ontzettend lange tijd niet nieuwswaardig waren … net als de zesde uitstervingsgolf van planten en dieren, duurzaamheid i in al zijn aspecten, de dringende noodzaak van transitie i van onze welvaartsmachinerie en van democratisering van onze economie i nog al te vaak ‘geen nieuws’ zijn.

De encyclopedische journalistiek biedt dan een 21^ste-eeuwse, dieper gravende oplossing die het veel makkelijker maakt om op constante wijze de nodige aandacht te geven aan die latente actualiteit. Als het om de grote maatschappelijke uitdagingen en crises gaat, is die actualiteit veruit de belangrijkste, en ze schreeuwt om de journalistiek-encyclopedische aanpak.

Dirk Barrez

De auteur is voormalig VRT-journalist en hoofdredacteur van PALA i.be. Zijn recentste boeken zijn TRANSITIE. Onze welvaart van morgen en Coöperaties. Hoe heroveren we de economie? 

(1) Lees voor meer informatie ook volgende bijdragen:
Van wie zijn de media? De media zijn van ons
Journalistiek zal kwaliteitsvol zijn of niet zijn
Een democratische samenleving koestert betrouwbare media
(2) Lees hierover onder andere ook in volgende artikels
E-prikkeldraad en de herovering van de digitale commons
Keizer Facebook. Sociale netwerken helemaal niet sociaal - een analyse
Wie informatie zoekt, die vindt... maar niet met Google
(3) Lees ook daarvoor:
Van wie zijn de media? De media zijn van ons 

Uw doordachte reacties zijn heel welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen.
We verwelkomen u graag als steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Schenk vrienden, familie, kennissen of collega’s een gratis abonnement, dan hoeven ze Pala nooit te missen. Gebruik daarvoor het geschenkabonneeformulier – klik hier