Vroeg gewaarschuwd. Laat (of niet) geleerd

Sinds het einde van de 19^de eeuw regent het gefundeerde waarschuwingen voor straling, asbest, tabak, overbevissing i, DDT, groeihormonen, klimaatverandering i, insecticiden, genetisch gewijzigde gewassen, nanotechnologie… maar altijd worden veel te laat lessen getrokken.

Vooral vanaf de 19^de eeuw beleeft de wereld een versnelde doorbraak van wetenschappelijke vindingen en technologische innovaties. Ze leveren het fundament voor de grote welvaartssprong van de industriële samenleving. En ook de zogenaamde postindustriële samenleving blijft er sterk op vertrouwen voor haar behoeften.

Innovatie soms heel gevaarlijk

Maar niet alle nieuwigheden brengen alleen voordelen, sommige herbergen zelfs grote gevaren. Al vrij snel duiken waarschuwende stemmen op voor zware risico’s en bedreigingen. Zo wordt bijvoorbeeld al eind 19de eeuw op de gevaren van asbest en van straling gewezen.

Vele waarschuwingen zullen volgen, dit is een kleine greep: lood in benzine, chloorfluorkoolwaterstoffen of cfk’s die de beschermende ozonlaag aantasten, de inzet van hormonen als groeibevorderaars, de Silent Spring alarmkreet over de desastreuze gevolgen van pesticiden voor dieren, voor hun ecosystemen en voor de gezondheid van mensen, extra opwarming van de aarde i door de verbranding van fossiele brandstoffen, biologische invasies van uitheemse soorten, de onbezonnen aanwending van nanotechnologie …

Late lessons from early warnings

Een uitgebreid overzicht is te vinden in twee indrukwekkende werkstukken van het Europese Milieuagentschap. In 2001 verscheen het ruim tweehonderd pagina’s tellende rapport Late lessons from early warnings: the precautionary principle 1896–2000. Twaalf jaar later kwamen daar de meer dan zevenhonderdvijftig pagina’s bij van Late lessons from early warnings: science, precaution, innovation.

Stuk voor stuk wijzen al die waarschuwingen op het immense belang om het voorzorgsprincipe te hanteren. De risico’s voor mensen, dieren, ecosystemen en zelfs de hele planeet zijn gewoonweg te groot. Maar altijd zal je zien, nu al ruim een eeuw, dat mensen dat voorzorgsprincipe voortdurend blijven schenden.

Zo komt het dat al die vroege waarschuwingen één kenmerk gemeen hebben. De menselijke samenleving leert altijd te laat de lessen uit de informatie die ter beschikking is. En telkens wordt een zware prijs betaald: vele vermijdbare kankerdoden, uitstervende dierenpopulaties, nefaste klimaatverandering…

Nog erger is het negeren van luide ‘latere’ waarschuwingen

Te vaak is het nog erger en worden ook de heel luide, overduidelijke ‘latere’ waarschuwingen genegeerd. Allerergst is wanneer grote bedrijfsbelangen erin slagen om soms tientallen jaren lang het bewezen gevaar van bijvoorbeeld tabak, asbest of het verhevigde broeikaseffect i onder de maatschappelijke en politieke mat te blijven vegen.

Twaalf laat geleerde lessen

Maar laten we eindigen met wat ook in het eerste rapport te vinden is (p.168 e.v.): twelve late lessons die we in de toekomst best toepassen als we willen dat vernieuwingen ook verbetering brengen in plaats van de meest onaangename verrassingen. Ze zijn ook te vinden in het vervolgrapport (p.11).

Dat tweede rapport hamert erop dat de wereld zich zwaar moet inspannen om haar complexe wicked problemen – wijzend bijvoorbeeld op de zowat 100.000 chemische stoffen die in omloop zijn - grondig en snel aan te pakken. Er is al meer internationale regelgeving. Maar het komt er op aan ook verstandig om te gaan met de vele onzekerheden van nieuwe technologieën.

Dirk Barrez
met dank aan Bernard Mazijn

Bronnen
Late lessons from early warnings: the precautionary principle 1896–2000
Late lessons from early warnings II: science, precaution, innovation

Lees ook deze Pala artikels
Iedereen proefkonijn. Het politieke gehalte van Onderzoek en Ontwikkeling
Politici in schapenvacht. Waarin wetenschappers wel en geen experten zijn
Corona is gemeen. Het is een ‘wicked problem’. De dwang is er, nu nog de drang

Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier